‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Q. Pardayev, B. A. Xasanov, B. Yu. Maxsudov, D

166

---

14.1-chizma.
Rahbar tabiati va ularning tasnifî.
167

---

inobatga o lra a yd i, o ‘ziga ishongan b o 'la d i va o‘ z in i jam oadan 
ustun q o 'y a d i.
L ib é ra l ra h b a r — b u y ru q c h iq a ris h d a , q a ro r q ilis h d a , 
xodim larga ja z o berishda ju d a e h tiyo tko r, hech b ir xo d im b ila n
aloqani b u zish n i xohlam aydi. Irodasi va tashabbusi sust k is h i- 
la rd ir.
D e m o k ra tik rahbar — b uyruq chiqarishda, q a ro rla m i qabul 
qilishda, xodim larga ja zo berish va rag‘batlantirishda jam oa fik rig a
tayanadi ham da u b ila n hisoblashadi.
Jamoada ishonch va o ‘rto q lik , h a m k o rlik ham da h a m jih a tlik
m u h itin i yaratadi.
B unday ra h ba rlar o ‘z fa o liya tid a ju d a y u q o ri sam aradorlikka 
erishishi m u m k in .
B a n k la r fa o liy a tin i boshqarishda ra h b a r a y rim jih a tla rd a
a v to k ra tik b o ‘ lis h b ila n birga d e m o kra tik ham b o ‘lis h i lozixn. 
L e k in rahbar qaysi masalada qanday b o 'lis h lo z im lig in i aniq b ilis h i 
lo z im . B u a lb atta rahbarlardan y u q o ri m alaka, b ilim va ta jrib a
talab q ila d i.
1. Tayanch iboralar va muhim atamalaming
ta’riflari
F Q T n in g boshqarishdagi va zifa si deganda u n in g o b y e k ti 
sifatida qabul q ilin g a n p re dm eti y o k i ja ra yo n n in g ham m a ta ra i! 
y o k i alo hida qism lariga, ya’n i fa o liy a tn i reja la sh tirish , hisobga 
o lish , nazorat q ilish , m u vo fiq la sh tirish , ta h lil qiüsh, tu r li ta d b ir- 
la rn i o ‘ tk a z is h g a m o ‘ lja lla n g a n x a ra ja tla rn i k a m a y tiris h g a
qaratilgan is h la m i amalga oshirish tu sh u n ila d i.
F Q T n in g boshqarishda q o ‘ lla n ila d ig a n u s u lla ri deganda 
korxonadek m urakkab organizm ning barcha ta ra fla rin i rejalash­
tiris h , u n in g b a ja rilis h in i nazorat q ilis h va n a tija n i baholashda 
q o ‘ lla n ila d ig a n usulla r m ajm uasi tu sh u n ila d i.
U slub deganda k a r b ir k ish in in g , shu ju m lad a n rahbam ing 
ishlashi, boshqaradigan o ‘ziga xos y o ‘ li y o k i usuli tush u nila di.
168

---

Boshqaruv u s lu b i deganda rahbam ing boshqaruv ja ra yo n id a
ke lib c h iq a d ig a n tu r li m u o m a la la m i h a r x il u su lla r b ila n h a l 
q ilish y o ‘lla rin in g m ajm uasi tush u n ila d i.
Ish u slu bi d eg a n d a ra h b a m in g boshqaruv fu n k s iy a la rin i 
sam arali b ajarish u ch u n q o ‘l ostidagi x o d im la rin in g aniq va zifa - 
la m i b a ja rish in i ta ’ m in la s h i tu sh u n ila d i.
R ahbam ing is h u slu bi deganda boshqaruv ja rayonida vujudga 
kelgan m u a m m o n i o ‘ziga xos tarzda h a l q ilis h usuü tu sh u n ila d i.
Rahbam ing boshqaruv usuli deganda um um e’t ir o f e tilg an
boshqaruv u s u lla ri tu s h u n ila d i.
R ahbam ing boshqaruv uslubi deganda esa har b ir rahbar- 
n in g o ‘ z i ra h b a rlik q ilib tu rg a n o b y e k tin i o ‘ziga xos ta rzd a
boshqaruv u s u lla ri tu s h u n ila d i.
B o s h q a ru v in in g iq tis o d iy u s u li eng sam arali usul b o 'lib , 
xo d im la m in g m o d d iy m a n fa a td o rlig i bevosita o 'z la rin in g fa o liy a - 
tiga bog‘ liq h o ld a o ‘m a tilg a n usuldir.
M a ’m u riy b u y ru q b o z lik usuli xo d im la m in g fa o liy a ti asosan 
ra h b a rla r b u y ru g 'i va k o 'rs a tm a la rin i b ajarishga q a ra tilg a n , 
tashabbus k o 'rs a tis h g a q iz iq is h u yg‘otm aydigan sam arasizroq 
u s u ld ir.
A v to k ra tik ra h b a r boshqarishni b uyruq chiqarish, q a ro r qabul 
q ilish , xo d im la rg a ja z o berish y o k i rag‘b atlantirishda jam oa fik rin i 
inobatga o lm a y d i, o ‘zig a ishongan va o ‘z in i jam oadan ustun 
qo‘ yadigan ra h b a rd ir.
L ib éral ra h b a r deganda buyruq chiqarishda, q a ro r q ilish d a , 
xodim larga ja z o berishda ju d a e h tiyo tko r, hech b ir x o d im b ila n
a lo q a n i b u z is h n i x o h la m a y d ig a n , iro d a s i va tashabbusi sust 
ra h ba rlar tu s h u n ila d i.
D e m o k ra tik ra h b a r b uyruq ch iqarishda, q a ro rla m i qabul 
qilishda, xo d im la rg a ja z o berish va rag‘bat1antirishda jam oa fik rig a
tayanadigan va u b ila n hisoblashadigan ham da jam oada ishonch 
va o ‘ rto q lik , h a m o rlik va h a m jih a tlik m u h itin i ya ra ta d ig a n
ra h ba rd ir.