Ózbekiston respublikasi oliy va órta maxsus ta’lim vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

11-mavzu. Ólchash noaniqligi manbalarini tasniflash va uning róyxatini shakllantirish noaniqligi

Ólchashlarning maqsadi ólchanayotgan kattalikning miqdoriy qiymatini talab qilingan aniqlikda olish hisoblanadi. Birinchi navbatda noaniqlik manbalarini ehtimoliy róyxatini tuzish lozim bóladi. Ushbu bosqichda miqdoriy qiymatlarni aniqlashga ehtiyoj yóq bólib, maqsad faqatgina aynan qaysi omillar evaziga ólchash aniqligi ózgarishini bilib olishdir.

Noaniqlik manbalari róyxatini tuzishda ólchash natijasini hisoblashda foydalaniladigan asosiy ifodadan boshlagan maʼqul hisoblanadi. Ushbu ifodadagi barcha parametrlar potentsial noaniqlik manbalari hisoblanadi. Undan tashqari, ólchanayotgan kattalikning qiymatini topishda foydalaniladigan va matematik ifodagi yaqqol kirmaydigan parametrlar ham bólishi mumkinki, ushbu parametrlar ólchash natijasiga taʼsir qiladi. Masalan, analitik ólchashlarda ekstraktsiya vaqti yoki harorat. Shu bilan birga yashirin noaniqlik manbalari ham bólishi mumkin. Noaniqlikni ushbu barcha manbalari róyxatga kiritilishi lozim.

Noaniqlik manbalari róyxatini shakllantirishda ushbu omillar ózaro bir-biri bilan qanday bogʼliqliqda ekanligini, shuningdek ólchash noaniqligining oxirgi natijasiga taʼsirini “sabab-oqibat” diagrammasi orqali tavsiflashdir. Undan tashqari ushbu usul noaniqlik manbalarini hisobini olishda takrorlanishlarni oldini oladi.

Misol 1

Standart eritmani tayyorlash misolida Isikava diagrammasini qurish protsedurasini kórib chiqamiz. Tarozida tortilgan modda kolba shishali idishda maʼlum bir hajmgacha aralashtirib, eritma tayyorlanadi. Noaniqlik manbalarini aniqlang va Isivaka diagrammasida tasvirlang.

Yechimi

Eritmaningmassaviy kontsentratsiyasi quyidagi formula bóyicha aniqlanadi:

bu yerda: T - eritmaning massaviy kontsentratsiyasi; m - eritma qilingan modda massasi; V - kolba hajmi.

(4.3.1)