’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Mikroorganizmlar  nafas  olish  turiga  ko
’ra  bir  necha  guruhlarga 
bo
’linadi: 
1. Obligat aerob; 
2. Mikroaerofil (kam kislorod talab aktinomitsetlar, brutsellalar);  
3. Fakultativ anaerob; 
4. Bog
’langan kislorod hisobiga nafas oluvchilar. 
1.  Obligat  aerob  nafas  oluvchi  mikroorganizmlar.  Bu  guruhga  kiruvchilarning 
ko
’pi  geterotroflar  bo’lib,  ular  kislorod  yordamida      geksozani      parchalab,   
energiya      ajratib  chiqadi.  Hosil  bo
’lgan mahsulot karbonat angidrid va suv 680 
kal  energiya  ajralib  chiqadi.  Kislorod  yetarli  bo
’lmagan  xollarda  geksoza 
oxirigacha  parchalanmasdan  organik  kislotalar  (limon,  fumar,  yantar),  karbonat 
angidrid,  suv  va  X  kaloriya      energiya    hosil      bo
’ladi.  Sanoatda  limon  kislota 
olishda  shu  usuldan      foydalanishadi.  Hosil  bo
’lgan  organik  kislotalar  energiya 
materiali      sifatida  ishlatilishi  mumkin,  ya
’ni organik kislota kislorod ishtirokida 
endi  oxirgi  mahsulotlar  bo
’lgan  karbonat  angidrid,  suv  va  X  kaloriya  energiya 
hosil  qiladi.  Masalan,  etanol  kislorodli  muhitda  sirka  kislotagacha  oksidlanadi, 
suv  va  X  kaloriya  energiya  hosil  bo
’ladi.  Sirka  kislota  o’z  navbatida  kislorod 
ishtirokida karbonat angidrid, suv va X kaloriya energiya hosil qiladi. 
 
Autotrof  organizmlarning  ko
’plari  aerob  bo’lib,  energiya  hosil  qiladigan 
material  sifatida  mineral  birikmalardan  foydalanadi.  Masalan,  nitrifiqator 
mikroorganizmlar  ammiakni  kislorod  ishtirokida,  nitritlargacha  oksidlaydi  va 
bunda  X  kaloriya  energiya  ajraladi.  So
’ngra  jarayonni ikkinchi  fazasi boshlanib 

---

nitritlar  kislorod  ishtirokida  nitrat  kislotagacha  oksidlanadilar  va  x  kaloriya 
energiya  ajralib  chiqadi.  Ikkinchi  misol,  serobakteriyalar  vodorod  sulfidin 
kislorod  ishtirokida  sulfat  kislotagacha  oksidlaydi  va  X  kaloriya  energiya  hosil 
bo
’ladi.  Uchinchi  misol  temir  bakteriyalar  temir  karbonatni  kislorod  ishtirokida 
oksidlab temir oksi asosiga Fe(OH)
3
, CO
2
 va kaloriya energiya hosil qiladi. 
 Yuqoridagi misollardan ko
’rinadiki, aerob nafas olishda Har xil mahsulotlar hosil 
bo
’ladi. 
2. Obligat anaeroblar kislorodsiz sharoitda yashaydigan bakteriyalardir. Jarayon 
bijg
’ish jarayoni deb ham ataladi. Ko’pgina achitqilar, sut kislotali, moy kislotali 
va boshqa xil bakteriyalar shu tipda nafas oladi. 
Masalan,  spirtli  bijg
’ish  jarayonida, geksoza  achitqilar  ta’sirida  etanol, karbonat 
angidrid  hamda  28  kaloriya  energiya  hosil  bo
’ladi.  Sut  kislotali  bijg’ishda, 
geksoza,  sut  kislotali  bakteriyalar  ta
’sirida  sut  kislota  va  18  kaloriya  energiya 
hosil qiladi. 
 
Moy  kislotali  bijg
’ishda,  geksoza  parchalanib,  moy  kislota,  karbonat 
angidrid va 19 kaloriya energiya ajralib chiqadi.   
3.  Fakultativ  anaerob  nafas  olish  jarayonida,  mikroorganizmlar  kislorodli  va 
kislorodsiz  sharoitda  ham  nafas  oladi.  Mikroorganizm      yashayotgan  muhitda 
kislorod yetarli bo
’lsa, geksoza oxirigacha parchalanib, karbonat angidrid, suv va 
680  kaloriya  energiya  hosil  qiladi.  Muhitda    kislorod  yetishmagan  takdirda, 
geksozaning  parchalanishidan  etanol,  karbonat  angidrid  va  28  kaloriya  energiya 
hosil bo
’ladi. 
4.  Bog