’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

 
Mikroorganizmlarning azot bilan oziqlanishi 
 
Azot  elementiga  munosabatiga  ko
’ra,  mikroorganizmlar  turli  gruppalarga 
bo
’linadi.  Ba’zilari  oqsil  va  peptonlarni  o’zlashtirsa,  boshqalari  nitratlarni, 
uchinchilari ammiakni, turtinchilari atmosfera azotini o
’zlashtiradi. 

---

 
Oqsil  va  peptonlar  proteoliz  (parchalanish)  va  dezaminlanishdan  so
’ng 
o
’zlashtirilsa,  aminokislotalarning  tuliq  aralashmasi  bevosita  parchalanadi,  ba’zi 
vakillari nitratlarni, ko
’pchiligi ammiakni o’zlashtiradi. 
 
Patogen  mikroorganizmlarni  ham  aminokislotalarda  o
’stirish  mumkin. 
Hayvonlar singari bakteriyalar ham o
’zi sintez qila olmaydigan aminokislotalarni 
talab  qiladi,  lekin  hayvonlarning  ko
’pchiligi  8—10  ta  aminokislota  talab  qilsa, 
bakteriyalarning  ayrimlari  2
—3  ta,  ba’zilari  esa  17  taga  yaqin  aminokislotani 
talab  qiladi.  Ayniqsa  patogen,  sut  kislota  hosil  qiluvchi    va  chirituvchi 
bakteriyalar uchun  aminokislotalar nihoyatda    zarur.  Zamburug
’lar , turushlar va 
aktinomitsetlar  ozig
’ida  aminokislotalar  bo’lsa,  ular  tez  o’sadi,  mabodo, 
aminokislotalar bo
’lmasa, ularni o’zi sintezlay oladi. 
 
N.D.Ierusalimskiy  (1963)  aminokislota  sintezlovchilarni  aminoavtotroflar, 
sintezlay olmaydiganlarni aminogeterotroflar deb atagan.  
Mikroorganizmlar 
uchun zarur bo
’lgan aminokislotalar ro’yhatini aminogramma deb ta’riflagan. 
 
Mikroorganizmlarning  normal  o
’sishi  uchun  V  vitaminlar  gruppasiga 
kiradigan  va  suvda  eriydigan  moddalar  zarur.  Ba
’zilari,  nuklein  kislotalar  yoki 
fermentlar  tarkibiga  kiradigan  komponentlardir.  Ba
’zi  mikroorganizmlar  o’zi 
vitamin  sintezlaydi,  ularni  Shopfer  (1938)  auksotroflar  deb  atagan. 
Geteroauksotroflar vitamin sintezlay olmaydi. 
 
Bakteriyalarning  uglevodorodlarni  o
’zlashtirishi.  V.O.Tauson  1925  yildan 
boshlab  to  1935  yilgacha  uglevodorodlarni  oksidlovchi  bakteriyalar  va 
zamburug
’lar    ustida  ish  olib  boradi  va  ularni  ikki  gruppaga:  aeroblar  va 
anaeroblarga ajratadi. U parafinlarning Asp. flavus tomonidan parchalanishini va 
oraliq mahsulot 
— murakkab efirlar hosil bo’lishini kuzatgan. 
 
Keyinchalik  u  ochiq  zanjirli  uglevodorodlarni  oksidlovchi  formalarni  ham 
topgan.  Toluol,  benzol,  ksilolni  parchalovchi  turlarni  aniqlagan.  Ba
’zilari  faqat 
toluolni  parchalasa,  boshqalari  2  xalqali  (definil,  naftalinni),  uchinchilari  uch 
xalqali  (fenantren  va  antratsen)  uglevodorodlarni  parchalaydi.  Tauson  neft, 
terpinlar  va  smolalarning  oksidlanishini  ham  aniqlagan.  Uning  bu  ishlari 

---

geterotrof  mikroorganizmlarda  moddalar  almashinuvi  jarayoni  nihoyatda    xilma-
xil ekanligini kursatadi. 
 
Yashil  va  qirmizi  rang  bakteriyalarda  fotosintez.  Barcha  yashil 
o
’simliklarning  eng  muhim  hususiyatlaridan  biri  quyosh  nurlari  yordamida  СO
2
 
va  Н
2
O  dan  organik  modda  hosil  qilish,  ya
’ni  fotosintez  jarayonidir.  Uni 
tubandagi tenglama bilan ifodalash mumkin: 
6СО
2
 
+ 6Н
2
О  
 
→ С
6
Н
12
О
6
 
+ 6О
2
 
 
Fotosintez  jarayonida  yorug
’lik  energiyasi  yutiladi  va  organik  moddada 
tuplanadi, atrofga esa kislorod ajralib chiqadi. 
 
Tuban  organizmlardan  ko
’k-yashil va bir hujayrali yashil suvo’tlarda ham 
fotosintez  jarayoni  boradi,  Ayniqsa  xlorella  muhim  ahamiyatga  ega.  Yuksak 
o
’simliklardan  farq  qilib,  yashil  bakteriyalar  (Chlorobium,  Pelodictyon),  ko’k-
yashil suvo
’tlar xlorofillni qorong’ida hosil qiladi. Rus olimi Artari (1899, 1913) 
aniqlashicha, ko
’pchilik yashil suvo’tlar va lishayniklar tanasidan ajratib olingan 
suvo
’tlar agar-agarda yaxshi o’sadi (ya’ni oziqda glyukoza, pepton, mineral tuzlar 
bo
’lganda). Bu esa V.N.Lyubimenko va A.I.Oparinning fikrini tasdiqlaydi, ya’ni 
ular  geterotrof  oziqlanish  avtotrofdan  oldin  kelib  chiqadi  deganlar.  Yashil 
bakteriyalar  va  yuksak  o
’simliklardagi  xlorofill,  turli  nurni  yutadi.  Yuksak 
o
’simliklardagi  xlorofill  qizil  va  ko’k-binafsha  nurni  yutsa,  bakteriyalardagi 
xlorofill olti xil rangli nurni yutadi. 
 
Qirmizi rang bakteriyalardagi xlorofill o
’simliklardagi «a» xlorofilldan farq 
qiladi, o
’simlik xlorofilidagi birinchi pirol xalqada vinil gruppa, ya’ni СН
2
 bo
’lsa, 
bakterioxlorofillda 
СН
2
, ya
’ni