’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

’langan  kislorod  hisobiga  nafas  oluvchi  mikroorganizmlar.  Bu  tipda 
nafas  oluvchi  mikroorganizmlarga  misol  qilib  denitrifiqator  mikroorganizmlarni 
ko
’rsatish mumkin. Ular mineral azotni qaytarib erkin azotga (N2) aylantiradi. 
      5
С
6
Н
12
О
6
+24 
КNO
3
 
→ 24 KHCO
3
+18H
2
O+6CO
2
+12N
2
+X kal 
Bu jarayon Tuproqqda ketsa ma
’lum miqdorda azot yuqotiladn. 
Yuqorida  aytib  utilgan  jarayonlar  Har  xil fermentlar  ishtirokida  ancha  murakkab 
kechadi. 
 

---

Geksozaning katabolizm yullari. 
        G'lyukozaning uch uglerodli birikmalarga (piruvat) aylanishi Har xil yullarda 
amalga  oshiriladi.  Eng  ko
’p  uchraydigan  yul  fruktoza  -  1,6  -bifosfat  (glikoliz) 
yulidir.  Bu  usul  Embden  -  Meyergof  -  Parnas  usuli  deb,  bu  jarayonni  urgangan 
olimlar nomi bilan ataladn Ikkinchi yul 
—pentoza fosfat yoki Varburg — Dikkens 
— Xorekker yuli deyiladi, Uchinchi yul — KDFG — yuli — (2 - keto - 3dezoksi 
-  6  -  fosfoglyukonat  yuli).  Shu  uch  yulga  umumiylik  bo
’lgan  holatlari  avvalo 
glyukoza  fosforlanadi, geksokinaza  fermenti  bu  jarayonni  bajarib glyukoza 
– 6 - 
fosfat  hosil  bo
’ladi.  Bu  modda  hujayradagi  glyukozaning  aktiv  shakli  bo’lib, 
metabolizming Yuqorida kursatilgan uch yunalishida ham 
ishlatilaveradi. 
 
1.  Fruktoza 
—  1.6  —  bifosfat  yuli.  Avvalo  glyukoza  —  6  —  fosfatdan, 
glyukozafosfatizomeraza  fermenti  yordamida  fruktoza 
—  6  —  fosfat  hosil 
bo
’ladi.  So’ngra  fosfofruktokinaza  fermenti  ta’sirida,  ATF  bilan  fosforlanadi  va 
fruktoza 
— 1,6 — bifosfat hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan fruktoza — 1,6 — bifosfat 
fruktozo bifosfat 
— aldolaza ta’sirida parchalanadi va digidrooksiatsetonfosfat va 
glitseraldegid 
—  3  —  fosfatlar  hosil  bo’ladi.  Ikkala  modda  triozafosfat  — 
izomeraza  yordamida  bir-biriga  o
’tib  turadi.  Digidrooksiatseton  fosfat  aldolaza 
ta
’sirida glitseraldegid — 3 — fosfat hosil bo’ladi, so’ngra bu modda oksidlanadn 
va  fosfoglitserin  kislota  hosil  bo
’ladi,  undan  esa  fosfoenolpiruvat  hosil  bo’ladi. 
Fosfoenolpiruvatdan  piruvat  hosil  bo
’ladi.  Bunda  piruvatkinaza  energiyaga  boy 
fosfat  gruppani  o
’tkazadi.  Hosil  bo’lgan  piruvat  keyinchalik  parchalanish,  hosil 
bo
’lish va sintezlarda asosiy substrat bo’lib xizmat qiladi. 
Glyukoza  piruvatgacha  parchalanganda  bir  molekula  glyukozadan  2  piruvat,  2 
ATF va 2 NADN2 hosil bo
’ladi. 
 
Xuddi  shuningdek  Yuqorida  aytilgan  ikki  glyukozaning  piruvatgacha 
parchalanishi davomida ham energiya tuplanish jarayoni sodir bo
’ladi. 
 
 
 
 

---