’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

 
Fosfor.  Nuklein  kislotalar,  fosfolipidlar,  kofermentlar  tarkibiga  kiradi. 
ATF,  ADF  lar  tirik  organizmlar  tomonidan  energiyani  akkumulyatsiya  qilishda 
ishlatiladi.  Fosforsiz  mikroorganizmlar  rivojlanmaydi  Fosforning  eng  yaxshi 
manbai ortofosfor kislotasining tuzlaridir.   
 
Kaliy hujayraning uglevod almashinuvida katta rol uynaydi. 
 
Magniy 
qirmizi 
va 
yashil 
bakteriyalardagi 
bakteriyaxlorofill 
tsianobakteriylar  xlorofillari  tarkibiga  kiradi.  Undan  tashqari,  ko
’pgina 
fermentlarning  aktivatori  bo
’lib  ham  xizmat  qiladi.  Kaliy  va  magniy 
elementlarining manbalari sifatida ularning tuzlari xizmat qiladi. 
 
Kaltsiy 
azotobakter, 
klostridium 
kabi 
azot 
o
’zlashtiruvchi 
mikroorganizmlarning  azot  o
’zlashtirishda  muhim  rol  uynaydi.  Uning  manbai 
kaltsiyni suvda eriydigan tuzlaridir.   

---

 
Temir  elementi  juda  kam  kerak  bo
’lsa  ham,  almashtirib  bo’lmaydigai 
elementlar  qatoriga  kiradi.  Chunki  u  fermentlarning  kofermentlari  qismida 
(gemin), tsitoxromlar va xokazolarda uchraydi. 
 
Uning manbai temirning oltingugurtli tuzlaridir. 
 
Mikroelementlar  mikroorganizmlar  tanasida  kam  bo
’lsa  ham,  zarur 
zlementlardan hisoblanib, idora funktsiyasini bajaruvchi oqsil va boshqa moddalar 
tarkibiga kiradi.  
 
Bakteriyalar  hujayrasi  ichiga  oziq  moddalar  kirishi  va  hayot  faoliyatining 
oxirgi  moddalarini  tashqi  muhitga  ajralib  chiqishi  ularning  butun  tanasi  orqali 
sodir  bo
’ladi,  shuning  uchun  bu  jarayon  juda  tez  boradi. Moddalar  almashinuvi 
ikki jarayondan iborat: 
1) 
tashqi 
muhitdan 
usish 
uchun 
zarur 
bo
’lgan  oziq  moddalarni 
qabul qilish va ulardan hujayraning yangi tarkibiy qismini sintezlash; 
2) hayot faoliyatining oxirgi mahsulotlarini tashqi muhitga chiqarish. 
 
Mikroorganizmlar  tanasiga  oziq  moddalar  diffuziyalanib  yoki  adsorbilanib 
kiradi. Bu jarayonga turli omillar katta ta
’sir ko’rsatadi. Bulardan biri hujayra va 
uning  atrofidagi  muhit  kontsentratsiyasining  turlicha  bo
’lishi,  hujayra 
protoplazmasi  bu  moddalarni  o
’tkazishi  va  ularning  o’zgarishidir.  Ana  shu 
sharoitlar  qulay  bo
’lgandagina  oziq  moddalar  tez  qabul  qilinadi  va 
mikroorganizmlar  tez  o
’sadi.  Usish  jarayonida  hosil  bo’ladigan  yangi  tirik 
protoplazma  uchun  mikroorganizmlar  tashqi  muhitdan  juda  ko
’p  oziq  moddalar 
olishi  kerak.  Bu  oziq  moddalar  aniq  ximiyaviy  strukturali  bo
’lishi  kerak.  Buni 
quyidagi  jadvalda  keltirilgan  mikroorganizmlar  hujayra  moddasining  ximiyaviy 
tarkibi xaqidagi ma
’lumotlardan ko’rish mumkin.