’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Hozir esa  u Clostriduum avlodiga kiritilgan. 
 
Quyidagi mikroorganizmlar pektinni yaxshi parchalaydi. 
 
Pektinni aerob moddalarni parchalovchi: Vas. macerans, Vas. polymyxa. 
Anaerob  sharoitda  parchalovchilar:  Cl.  pectinovorum,  Cl.  felsineum,  Cl. 
aurantibutyricurn, Cl. flovum. 
 
Bular  bilan  bir  qatorda  zamburug
’lar,  fitopatogen  mikroorganizmlar  ham 
bijg
’ish jarayonida qatnashadi. 
 
Pektin  moddalarini  parchalovchi  mikroorganizmlar  3  guruh  ekzofermenlar 
sintezlaydi va ular quyidagicha ishlaydi:  
1) prtekinaza fermenti protopektinni eruvchan pektinga: 
2) pekrinesteraza pektinni pektin kislotaga va metanagolga: 
3)  pektinaza  poligalakturonidaza  esa  pektin  kislotani  (pektinni)  d 
— 
galakturonkislotaga aylantiradi. 
 
 
Rossiya  fanlar  Akademiyasini  "Qishloq  xo
’jalik  mikrobiologiya  ilmiy  — 
tadqiqot  instituti"  Cl.  Felsineum  ni  sporalaridan  tayyorlangan  pektolitin 
preparatini  pektinli  bijg
’ishda  qo’llashni  tavsiya  etdi.  Pektolitinni  qo’shilishi 
bijg
’ish jarayonini 27% oshiradi. 
 
Tsellyulozaning 
bijg
’ishi.  Biosfera  uglerodining  50%  tsellyulaza 
(klechatka) tarkibiga kiradi. Bu polisaharid o
’simlik dunyosida eng ko’p tarqalgan 
.  Har  yili  tsellyulozaning  katta  qismi  tuproqqa  to
’shadi  va  har  xil 
mikroorganizmlar yordamida parchalanadi. Bundan aerob mikroorganizmlar katta 

---

ahamiyatga ega. Ular mikrobakteriyalar bo
’lib, Cytohpaga avlodiga kiradi.  Ular 
ko
’plab gung tarkibida uchraydi. Tsellyulozani parchalovchilarga Muxosossaseae, 
Archangiaceae,  Polyangiaceae  oilasi  avlodlari  kiradi  va  ular  har  xil  zonalar 
tuproqlarida keng tarqalgan . Pseudomonas, Vibrio va Bacillus lapni ba
‘zi turlari 
ham  tsellyulozani  parchalaydilar.  Aktinomitsetlardan  Streptomyces,  Strepto 
sporangium, 
Micromonospora, 
zamburug
’lardan  Fusarium,  Verticillium, 
Aspergillus, Penicillium larni kursatish mumkin. 
 
Tsellyulozaning  anaerob  parchalanishida  Bacillaceae  oilasiga  kiruvchi 
Clostridium avlodi vakillari qatnashadilar. 
Ular  gungda,  kompostlarda  kulmak  suvlarda  uchraydi.  Ular  rN  o
’zgarishiga 
chidamli  bo
’lib, har xil rNli tuproqlarda ham uchraydi. Tipik vakili Clostridium 
omelianskii  tsellyulozani  30 
—  40°S  da  parchalaydi,  yug’on  spora  hosil  qiladi, 
shuning uchun hujayra shishib baraban tayoqchasi shaklini oladi. 
 
Termofill  vakillari  ham  bor.  Ularga  Cl.  thermocellum  kiradi.  Optimal 
temperaturasi  60°S,  maksimumi  esa  70°S.  40 
—45°S da bu bakteriyalar yomon 
rivojlanadi. 
 
Kavsh 
qaytaruvchilarning 
hazm 
yulida 
tsellyulozani 
anaerob 
parchalovchilar  mikroorganizmlar  bo
’lib,  ular  tsellyulozani  glyukozagacha 
parchalaydilar,  glyukoza  esa  bijg
’ib organik kislotalar (sirka, propion, sut, moy, 
chumoli, yantar va h.), spirtlar va gazlar (SO2, N2) hosil qiladi. 
 
Hayvon  hazm  sistemasidagi  tsellyuloza  parchalovchilar  sharsimon  va 
tayoqchasimon shaklga ega bakteriyalardir: masalan, Ruminococcus flavefaciens, 
R. albus, Ruminobacter parvum va boshqalar shular jumlasidandir. 
 
Tsellyuloza  polimer  modda  bo
’lib,  r  —1,4  —glyukozid  bog’  i  orqali 
bog
’langan  glyukoza  qoldiqlaridan  iborat.  Molekula  massasi  140—10000. 
Tsellyuloza molekulalari mitsellalarga (to
’tamlarga) birikkan bo’lib, har biri 40—
60  molekulani  uz  ichiga  oladi,  uni  parchalaydi.  Avval  tsellyuloza  bir  necha 
etaplarda (endo 
— va ekzoglyukonaza yoki S1 — faktor va Sx ferment) ta‘sirida 
parchalanadi.  Tsellyuloza  β  —  (1,4)  —  glikozid  bog’  larini  uzadi,  natijada 

---

tsellyuloza  tsellobiozni  disaharidga  va  bu  uz 
navbatida  β  —  glyukozidaza 
fermenti ta
‘sirida glyukozaga aylanadi. 
 
Tsellyulozaning  aerob  parchalanishida  glyukozadan  SO2  va  N2O  hosil 
bo
’ladi. Bunda oz miqdorda organik kislotalar ham hosil bo’lishi mumkin. 
Anaerob parchalanganda, tsellyulozaning birinchi mahsuloti glyukoza bijgiydi va 
ko
’pgina  organik  kislotalar,  masalan,  propion,  moy  kislotalari,  etil  spirti,  sirka 
kislotasi, chumoli kislotasi, karbonat angidridi va suv hosil bo
’ladi.