’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Suvni   tozalash   va   zararsizlantirish   usullari. 
1. Osilma moddalarni chuktirish. Bu usul suv juda ham loyqa holatda bo
’lsa 
qo
’llaniladi.  SHu  maksadda  suv  tozalaydigan  katta  qurilma  asboblar  o’rnatilib, 
ulardan  suv  juda  sekinlik  bilan  o
’tkazilganda  uning  ostiga  yirik  moddalar  bilan 
birlikda  mikroblar  ham  cho
’kadi.  Natijada  bakteriyalar  miqdori  75  protsentga, 
ichak tayoqchasi esa 50 marta kamayadi. 
2.  Koagulyatsiyalash  (birlashtirish) 
—  suvdagi  muallaq  zarrachalarning 
cho
’kishini tezlatnsh uchun unga koagulyant (sulfat kislotali glinozem yoki sulfat 
kislotali temir oksidi) ohak bilan aralashtirib qo
’shiladi. Bu moddalar suvda kalsiy 
va  magniy  tuzlari  bilan  birikadi  va  yirik  parchalarga  aylanuvchi  alyuminiyning 
suvli  oqsidini 
—  kolloid  eritmasini  hosil  qiladi.  Hosil  bo’lgan  parchalar  uzlari 
bilan  birlikda  suvdagi  mikroblarni  va  muallaq  zarrachalarni  ham  cho
’ktiradi. 
Koagulyant  qo
’ushilgan  suv  6  soatda  tinadi.  Bu  vaqtni  qisqartirish  uchun  suvni 
filtrdan  o
’tkazish  lozim,  shunday  qilganda  suvdagi  mikroblarning  soni  90 
protsentga ozayadi. 
3.  Suvni  filtrlash.  Buning  uchun  suv  qalinligi  0,6
—0,7  m  kvars  qumi, 
shag
’al va boshqa filtrlardan o’tkaziladi. SHunday qilganda 10—12 minut ichida 
kum yuzasida suvdagi muallaq zarrachalardan anorganik parda hosil bo
’ladi va u 
mayda loyqa zarrachalarini hamda 99 protsent bakteriyalarni tutib qoladi. 
4. Xlorlash 
— bu asosan patogen mikroblarni (paratif, brutsella va boshqa 
sporasiz) yo
’qotishda va suvdagi mikroblarning umumiy miqdorini  kamaytirishda 
keng  qo
’llaniladigan  oddiy  usuldir.  Buning  uchun  ma’lum  miqdorda 
bakteriyalarga halokatli ta
’sir etuvchi va oksidlash xususiyatiga ega bo’lgan, tar-
kibida aktiv xlor bo
’lgan xlorli ohak qo’llaniladi. Xlorlanadigan suv toza va tinik, 
bo
’lishi  lozim,  chunki  xlor  suvdagi  bakteriyalarni  uldiradi.  Agarda  mikroblar 
muallaq zarrachalarda, loyqada va boshqa birikmalarda bo
’lsa, ularga xlor yaxshi 
ta
’sir  etmaydi.  Ayrim  mikroblar  tirik  qoladi  va  bunday  suvni  odam 
va  hayvonlar  ichsa  zararlanishi  mumkin.  0,1  mg  aktiv  xlor  1  litr  suvdagi  6000 
ichak  tayoqchasini  4  soat-u  10  minutda  uldiradi.  Lekin  suv  azonlansa  xlorlab 

---

tozalanganga  qaraganda,  ancha  yaxshi  natija  beradi.  0,1  mg  azon  1  litr  suvdagi 
6000 ichak tayoqchasini 1 sekundda uldiradi.