Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi

hikmatli  so„zlar,  xalq  maqollari

 

hamda 

iboralar

 

talaba  yoshlar  dunyoqarashining  shakllanishida 

muhim  ahamiyat 

kasb etadi.  

Foydalanilgan adabiyotlar: 

1.Yo‗ldoshev J., Usmonov S. Pedagogik texnologiya asoslari. – T.: 2004. 

2.Tolipova J. Talabalarning mustaqil ta`limini tashkil etish. Xalq ta`limi. – T.: 2002. 

№ 4. - B.102-103. 

 

ERKIN VOHIDOV ASARLARINI O„RGATISHDA GRAFIKLI 

ORGANAYZERLAR TEXNIKASIDAN FOYDALANISH 

Nasiba TOSHTEMIROVA,  

Mirzaobod tumani 26-maktab o„qituvchisi 

 

XX  asr  o‗zbek  adabiyotini,  xususan,  o‗zbek  she`riyatini  atoqli  shoir  va 

jamoat  arbobi  Erkin  Vohidovsiz  tasavvur  etib  bo‗lmaydi.  Erkin  Vohidov  kabi 

chinakam  iste`dod  egalarining  hayoti  va  ijodidan  namunalar  umumta`lim 

maktablarida  keng  o‗rganiladi.  O‗zbekiston  Qahramoni,  O‗zbekiston  xalq  shoiri 

Erkin  Vohidovning  hayoti  va  ijodini  o‗rgatishga  salmoqli  o‗rin  ajratilgan.  Adib 

asarlari  umumta`lim  maktablarning  beshinchi  sinfda  ―Nido‖  dostoni,  oltinchi 

---

284 

 

sinfda  ―O‗zbegim‖  qasidasi  va  o‗n  birinchi  sinflarida  ―Ruhlar  isyoni‖  dostonini 

o‗rganish ko‗zda tutilgan.  

Maktabda  adabiyot  o‗qitishning  vazifalari  o‗quvchilarda  badiiy  adabiyotga 

mehr uyg‗otish, badiiy asarlarni tushunadigan va tahlil eta oladigan,  o‗z fikrlarini 

og‗zaki  va  yozma  tarzda  erkin  ifoda  eta  oladigan  qilib  tarbiyalashdan  iborat.  Bu 

esa  o‗z  navbatida  o‗qituvchidan  yuksak  pedagogik  mahoratni  talab  etadi.  O‗quv 

mashg‗ulotlarni  mazmunli  va  sifatli  tashkil  etish-bilim  samaradorligining  asosini 

tashkil  etadi.  Adib  asarlarini  o‗rgatishda  grafik  organayzerlardan  foydalanish 

muhim ahamiyat kasb etadi [1, 119 ]. 

O‗quvchilarni  o‗quv-bilish  faoliyatlarini  jadallashtirishga  yordam  beruvchi 

ta`lim vositalarini tanlash va ulardan foydalanish quyidagilarga bog‗liq:  

1) maqsadni belgilash;  

2) asosiy bilim manbaiga;  

3) ta`lim usuliga;  

4) o‗quv materialining yangiligi va murakkabligiga;  

5) o‗quvchilarnng o‗quv imkoniyatlariga. 

Grafikli  organayzerlar  (tashkil  etuvchi)  –  fikriy  jarayonlarni  ko‗rgazmali 

taqdim  etish  vositasidir  [2,  111].  Grafikli  organayzerlarni  uch  guruhga  ajratish 

mumkin: 

1.

 

Ma`lumotlarni  tarkiblashtirish  va  tarkibiy  bo‗lib  chiqish,  o‗rganilayotgan 

tushunchalar(hodisalar,  voqealar,  mavzular  va  shu  kabilar)  o‗rtasida  aloqa  va 

aloqadorlikni  o‗rnatishning  yo‗li  va  vositalari:  Klaster,Toifalash  jadvali,  Insert, 

B/BX/B jadvali  

2.

 

Ma`lumotlarni tahlil qilish, solishtirish va taqqoslashning yo‗l va vositalari: 

T-jadvali, Venn diagrammasi  

3.

 

Muammoni  aniqlash,  tahlil  qilish  va  uni  hal  etishni  rejalashtirishning 

yo‗llari va vositalari: «Nima uchun?», «Baliq skeleti», «Piramida», «Nilufar guli» 

sxemalari, «Qanday?» iyerarxik diagrammasi, «Kaskad» tarkibiy-mantiqiy sxema. 

Dastlab  Erkin  Vohidovning  hayoti  va  ijodini  o‗rganish  uchun  Insert 

jadvalidan  foydalanish  mumkin. Bunda o‗quvchilar  ma`lumotlarni tarkiblashtirish 

va  tarkibiy  bo‗lib  chiqish,  o‗rganilayotgan  tushunchalar  (hodisalar,  voqealar, 

mavzular  va  shu  kabilar)  o‗rtasida  aloqa  va  aloqadorlikni  o‗rnatishni  o‗rganib 

oladilar. 

 

---

285 

 

 

Erkin  Vohidovning  ―Nido‖  dostonini  o‗rganish  orqali  shoir  ijodi,  uning 

bolaligi  haqida  birmuncha  tasavvurga  ega  bo‗ladilar.  Shoir  dostonda  uncha  uzoq 

bo‗lmagan  o‗tmishni,  tarixda  mudhish  iz  qoldirgan  ikkinchi  jahon  urushi 

asoratlarini  bolalarcha  tasavvurda  ifodalab  bera  oldi.  O‗quvchilarda  yorqin 

tasavvurlarni  paydo  qilishda  Klaster,  Toifalash,  Nima  uchun?  jadvallaridan 

foydalansa maqsadga muvofiq bo‗lar edi. Misol uchun, shoir dostonda nima uchun 

―Yerni tepma, asta bos qadam‖ deb murojaat qilyapti? 

 

 

 

Oltinchi  sinf  ―Adabiyot‖  dasturida  shiorning  ―O‗zbegim‖  qasidasini 

o‗rganish uchun ikki soat ajratilgan. Qasidani ifodali  o‗qish jarayonida o‗qituvchi 

o‗quvchilarga  murakkab  o‗rinlarini,  qiyin  so‗zlarni  belgilab  borishni  tayinlab 

qo‗ysa  matn  ustida  ishlashga  qulay  bo‗ladi.  Matn  ustida  ishlash  jarayonida 

ma`lumotlarni  tarkiblashtirish  va  tarkibiy  bo‗lib  chiqish,  o‗rganilayotgan 

tushunchalar(hodisalar,  voqealar,  mavzular  va  shu  kabilar)  o‗rtasida  aloqa  va 

aloqadorlikni  o‗rnatishning  yo‗li  va  vositalari  sifatida  ―Toifalash‖  jadvalidan 

samarali foydalanishi mumkin.  

---

286 

 

 

 

Foydalanilgan adabiyotlar: 

1. Azizxo‗jayeva N.N. Pedogogik texnologiya va pedogogik mahorat. 

– T.: 2003 

2.  Ziyodullayeva  N.  Sh.  O‗zbek  adabiyotshunosligida  ijodkor 

biografiyasini o‗rganish muammolari. – T.: 2000. 

3. To‗xliyev B. Adabiyot o‗qitish metodikasi. – T.: 2006. 

4. Is‘hoqov Y. So‗z san`ati so‗zligi. – T.: 2006. 

5. Xurshid Davron kutubxonasi (Internet sayti).