Takrorning vazifasi muallif nutqini ta`sirchan etish, fikrni yanada
konkretlashtirish va eng muhimi, unga tinglovchi yoki o‗quvchini ishontirish kabi
xususiyatlarni ifodalashdan iborat. Masalan:
Bunda bor qancha irq va qancha millat –
Bunda bor yonma-yon nodonlik, daho.
Bunda bor vahshiylik va madaniyat,
O‗q yoydan samoviy kemagacha to.
Bu – yigirmanchi atalgan fursat,
Bu – kurrai olam deyilgan bino [2, 27].
O‗zbekiston xalq shoiri, noyob iste`dod sohibi ErkinVohidov she`rlarida
badiiy takrorlarning barcha ko‗rinishlari mavjud bo‗lib, adib ulardan o‗z she`rlari
tilining obrazli, ta`sirchan, original hamda yuksak badiiy talablariga javob bera
oladigan vosita sifatida mohirona foydalangan. N.T.Golov takrorlarning asosiy
mazmun mohiyatining emotsional ta`sir etishida degan fikrni qayd etadi [4.165].
Iste`dodli shoir barcha janrdagi asarlarida takror vositasi orqali o‗z
personajlari nutqining ko‗tarinkiligini hamda his-hayajon oqimining yuqoriligini
ta‘minlash maqsadida keng foydalangan:
Bong uring, hammani uyg‗oting,
Bong uring, shahar-u qishloqda.
Hayajon ko‗taring, to‗poting,
O‗tketdi, hamma yoq yonmoqda,
Ovozlar boricha baqiring,
Odamlar! Yo hayot, yo mamot! [2.50].
Keltirilgan she`rda sintaktik takrordan foydalanilgan. Sintaktik takror – eng
mahsuldor va effektli takror usulidir. Unda so‗z birikmalari, gap bo‗laklari, gap
turlari aynan takrorlanishi natijasida yuzaga chiqadi.Uni yuzaga chiqargan birlik
―
bong uring
‖ birligidir.
Mazkur birlikning takrorlanishi holat tasviri ekspressivligi suratining yanada
kuchli ifodalanishiga yordam bergan.
197
Bu vatandan bir Vatan qurmoqni istaydi ko‗ngil,
O‗zni ozod qush kabi ko‗rmoqni istaydi ko‗ngil.
Shoir o‗zining ko‗plab she`rlarida vatanparvarlik,vatanga sadoqat va
muhabbat tuyg‗ularini ilgari surgan. Yuqoridagi she`rda biz ana shu narsaning
guvohi bo‗lamiz. Ushbu she`r orqali ijodkor xalq ruhiga ozodlik hislarini
singdirishga harakatqilmoqda. Xuddi shunday tuyg‗ularni biz ―O‗zbegim‖
qasidasida yaqqolroq ko‗rishimiz mumkin.Ushbu qasida o‗zbek xalqining buyuk
tarixini,o‗zligini, milliy g‗ururini o‗zida mujassam etgan yuksak ijod namunalari
dan biridir.
Keltirilgan misolda anaforik qo‗llangan ko‗ngil leksik takrori natijasida
insonning ichki kechinmalari bilan bog‗liq holat yoritib berilgan. Leksik takror bu
so‗zlar vositasida ifodaviylik hosil qilish. She`riy matnlarda, jumladan,
ErkinVohidov she`rlarida leksik takrorlar keng qo‗llanilib, turli shakllarda
namoyon bo‗ladi hamda fikr talabiga ko‗ra turli vazifalarni bajaradi. Ko‗plab
ijodkorlarning asarlarida mana shunday leksik takrorning anaphora va epifora
shaklidan unumli foydalaniladi. ―Anafora - she`riy misralarning boshida yoki
nasriy asardagi gaplarning oldida bir xil jaranglagan tovush, ohangdosh so‗z va
iboralarning takrorlanib kelishi‖ [3.97]. Masalan:
Do'stlaringiz bilan baham: |