Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi


ERKIN VOHIDOV LIRIKASIDA YUMORNING O„RNI



Download 4,25 Mb.
Pdf ko'rish
bet66/292
Sana03.01.2022
Hajmi4,25 Mb.
#313213
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   292
Bog'liq
Erkin Vohidovning so`z qo`llash mahorati-To`plam

 

ERKIN VOHIDOV LIRIKASIDA YUMORNING O„RNI 

O„g„ilnor RO„ZIYEVA, 

magistrant (GulDU)  

 

O‗zbek she`riyatining zabardast vakili Erkin Vohidovning lirikada o‗ziga xos 



uslubi,  o‗zi  ochgan  so‗qmog‗I,  o‗zi  kashf  etgan  dinamikasi  bor.  Shoirning 


138 

 

jiddiylikka yo‗g‗rilgan she`rlari bilan bir qatorda hazil-mutoyiba, hajviya va yumor 



bilan  to‗yintirilgan  betakror  she`riyati  ham  o‗z  o‗quvchilariga  egadir. 

Adabiyotshunos  Matyoqub  Qo‗shjonov  bir  maqolasida  hajviy,  komik-yumoristik 

yo‗nalish haqida gapirar ekan, jumladan, shunday deydi: ―Yozuvchi hajvda har xil 

uslublardan  foydalanishi  mumkin.  Shu  asosda  nuqson  va  kamchiliklarni,  hayotda 

uchrab  turadigan  illatlarni  qavartirib,  ayrim  joylarda  oshirib  tasvirlashi,  zarur 

paytlarda  noreal  situatsiyalardan  real  xulosalar  chiqarib,  kamchiliklarni  sog‗lom 

nuqtadan  turib  fosh  qila  bilishda,  hayot  bir  daryo  ekanligini,  unga  tushib  qolgan 

ba`zi  bir  xas-cho‗plar,  shox-shabbalar,  shiddatli  oqim  natijasida  paydo  bo‗lgan 

yengil  ko‗piklar  uning  tagli  oqimiga  putur  yetkazishini  anglagan  holda  ish 

tutishidadir‖ [2, 275]. 

Erkin  Vohidov  shunday  ish  tuta  olgan  ijodkor  sifatida  o‗zining 

―Donishqishloq  latifalari‖,  ―Hajv  daftari‖,  ―Tabassum‖  rukni  ostidagi  ijod 

namunalarida  komik-satirik  detallar,  belgi-chiziqlar  topib  ishlatganki,  hayotning 

salbiy  tomonlarini  inkor  etishda  yumoristik  galeriya  yarata  olgan.  Birgina 

Matmusa  obrazining  o‗zi  fikrimiz  isbotidir.  Ammo  shoir  kichik  to‗rtliklari  orqali 

ham  yumor  vositasida  o‗z  intellektual  saviyasini  namoyon  qila  olgan.  Erkin 

Vohidov  ―Zo‗ravon‖  nomli  qisqagina  she`rida  komik  usul  orqali  oz  so‗z  ortiga 

katta poetik hikmat yashirganini ko‗ramiz: 

Qoch, chetga o‗t, yo‗l ber yigitga!- 

Deya tog‗ni tepdi chigirtka. 

Shu  qisqagina  satrlardagi  chigirtka  va  tog‗  obrazining  solishtirma  tasviri 

she`rga kutilmaganlik effektini singdirgan. O‗qirman birinchi satrni mutolaa qilib, 

ongiga  singdirar  ekan,  chigirtkaning  o‗zini  yigit  atab  tog‗ni  bir  tepishi 

mumkinligini xayol qilmaydi, ammo ikkinchi satrni  o‗qir ekan bunday yumoristik 

badiiy topilmadan zavqlanadi. 

Yoki  ―Yangi  boshliq‖  she`rida  ham  rahbarlar  ma`naviyatini  yumor  orqali 

tanqid qiladi: 

Boshlig‗imiz mard edi, o‗ktam, 

Yangisidan ko‗ngil to‗lmadi. 

O‗nta majlis o‗tkazganda ham 

Bitta odam infarkt bo‗lmadi 

She`rda  yangi  va  eski  boshliq  qiyoslanar  ekan,  yangi  boshliqdan  ―Ko‗ngil 

to‗lmadi‖,  -  deyilsa-da,  aslida  eski  boshliq  tanqid  ostiga  olinayotgani  poetik 

kashfiyotni yuzaga keltirgan. Salbiy lirik obraz- eski boshliq ―mard edi, o‗ktam‖,-

deya  tasvirlanishi  va  bu  tasvirning  o‗z  ma`nosidan  ko‗chib  kinoyaga  evrilishi 

estetik tadqiqot ifodasidir. 

Shoirning ―Tayyorada‖ nomli to‗rtligida ham tilga e`tibor masalasi bir qadar 

yumorga o‗rab ko‗tarilganini ko‗rish mumkin: 

Parvoz chog‗i tayyoraning dilbar kelini 

Ko‗k toqini bizga taxti Sulaymon qildi 

Lekin e‘lon o‗qiganda o‗zbek tilida 

Davlat tili bo‗lganiga pushaymon qildi. 




139 

 

She`rdagi oxirgi misra tasvirining dastlabki ikki misradagi tasvirga qarama- 



qarshi  qo‗yilishi,  tayyoradagi  qizga  nisbatan  ―dilbar  kelin‖  tashbehining 

qo‗llanilishi, kichkina syujet orqali hajv yarata olingani she`rga zalvorli badiiy yuk 

bergan.  Erkin  Vohidov  komik  momentlarni  qalamga  olar  ekan,  shoir  idealini  aks 

ettiradigan ijobiy lirik qahramon bosh planda turavermaydi,  ya`ni ijodkor o‗zining 

estetik  idealini  salbiy  obrazga  kulgi  yaratuvchi  munosabatida  ifodalaydi,  bu  jihat 

she`rning voqeiy oqimida ko‗rinadi. 

Quyidagi  ―Gripp  bo‗lgan  oshnamga‖  nomli  she`rda  ham  quruq  ritorikani 

uchratmaymiz,  yengil  yumor  va  kinoyaviy  ifoda  birlashmasi  badiiy  samarani 

manzaralashtiriladi: 

Sog‗lom bo‗lsang ishlab horma, og‗ayni, 

Gripp bo‗lsang ishga borma, og‗ayni, 

Fidoyiman deb hammaga uqtirma, 

Bu ham bir dard, uni elga yuqtirma. 

Shoir hajviy to‗rtliklarining aksariyatida eng katta yukni, aytmoqchi bo‗lgan 

eng salmoqli fikrini oxirgi satrda ifodalaydi. Ammo yuqoridagi she`rda badiiy yuk 

uchinchi  satrda  ko‗rinadi:―Fidoyiman  deb  hammaga  uqtirma‖  tarzida  ifodalanishi 

sinchkov  va  nozik  kuzatish  natijasidir.  Adabiyotshunos  Ibrohim  G‗ofurovning 

Erkin  Vohidov  haqidagi  quyidagi  fikrlari  ham  fikrimiz  isbotidir:  ―…Uning 

so‗zlari, tiniq, nafis baytlari kirib borgan qalblar ichdan nurlanib, she`r fayzi bilan 

go‗zallashadi…  Uning  satrlari  odamlarni  o‗z  ohanrabo  doirasiga  tortadi. 

O‗quvchilar uning ilk she`rlari va dostonlaridagi ohanraboni juda tez ilg‗ab olgan, 

maftun  bo‗lgan,  yangi  she`rlarini  ixlos  bilan  kutar,  qarshilardilar…  Allaqanday 

insoniy  joziba,  nazokat,  madaniyat  va  izzat-ikrom  unga  tug‗ma  tarzda  tortiq 

qilinganga  o‗xshardi.  Bularning  bari  uning  tabiati,  fe‘l-atvorida  ich-ichidan  tabiiy 

tarzda shu‘lalanib turardi‖[1, 342]. Darhaqiqat,  shoir satrlaridagi yengil yuquvchi 

estetika,  nozik  yumor  ohahraboni  yuzaga  keltiradi  go‗yo.  Quyidagi  ―Tarbiya‖ 

nomli she`rda ham shu jihat ko‗zga tashlanadi: 

Jiyan tog‗asiga ―jinnisan‖ desa, 

Ota tanbeh berdi o‗g‗liga sekin: 

Tog‗ang katta odam, kattani esa 

Sizlash kerak o‗g‗lim ―jinnisiz‖ degin. 

She`rda  ob`yektga  ma`naviy-axloqiy  mavqedan  turib  yondashilgan  bo‗lib, 

umuminsoniy  qimmatga  molik  jihat-tarbiya  haqida  gap  ketadi.  To‗rtlikning 

sarlavhasi  ―Tarbiya‖  deb  nomlangani  holda  misralarda  bu  so‗zning  tilga 

olinmagani,  otaning  voqeaga  munosabati  yumor  orqali  ifodalanishi  emotsional 

diapazonning kenggayishini ta‘minlagan.Yana bir yumorga yo‗grilgan she`r: 

Johilda ham ko‗z bor, so‗qirmas, ko‗rmas, 

Faqat u burnidan uzoqni ko‗rmas. 

Ne ko‗rsa fe‘l bois ko‗rar u, lekin 

Birovdan ko‗radi, o‗zidan ko‗rmas. 

―Johil‖ sarlavhali yuqoridagi to‗rtlikda ham bemurosa yumorist o‗zining faol 

munosabati  bilan  inkor  qilish  mavqeyida  turib  johilning  fe‘lini  tanqid  ostiga 

oladi.She`rdagi ko‗rmas so‗zini ham muallif o‗rinli qo‗llab tajnis tasviriy vositasini 



140 

 

yuzaga  keltiradi.  Birinchi  misrada  johilning  ko‗zi  ―ko‗r  emas‖  ma`nosida 



qo‗llangan bo‗lsa, ikkinchi misrada ―uzoqni ko‗rmaydi‖ ma`nosida, oxirgi misrada 

esa ―o‗zidan ko‗rmaydi‖ ma`nosida qo‗llangan bo‗lib, ko‗rmoq fe‘li yuksak badiiy 

natijani paydo qila olgan. 

 

Xulosa  qilib  aytganda,  Erkin  Vohidov  lirikasining  salmoqli  qismini  yumor 



tashkil  qiladi,  ayniqsa,  kichik  hajmli  to‗rtliklarda  shunchaki  sharoitni,  vaziyatni 

ko‗rsatish  yo‗lidan  borilmaydi,  aksincha,  poetik  ritmga  solingan  tanqidiy 

psixologizm,  komiklikka,  ba‘zan  yumor  va  satiraga  tayanilgan  badiiy  sintez, 

hayotning turli noqobil va salbiy jihatlariga qarshi reaksiyadir. 

Foydalanilgan adabiyotlar: 

1.

 



G‗ofurov I. Tanlangan asarlar. – T.: Sharq, 2017. 

2.

 



Qo‗shjonov M. Tanlangan asarlar. – T.: Sharq, 2019. 

3.

 



Vohidov E.Tanlangan asarlar. – T.: Sharq, 2018. 

4.

 



Yo‗ldoshev Q., Yo‗ldosheva M. Badiiy tahlil asoslari.–T.: Kamalak, 2016 

 

 




Download 4,25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   292




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish