TINCHLIK DAVRIDAGI QAHRAMONLIK
Maxfuza TUYCHIEVA,
pedagogika fanlari bo„yicha falsafa doktori (TDTU)
Dars o‗ziga xos ijodiy jarayon. Yangi usul va vositalar, metod va
yondashuvlar mavzuning o‗ziga xosligdan kelib chiqib tanlansa va me‗yorida
qo‗llansa, mashg‗ulotning samaradorligini oshiradi. So‗z san`atining mo‗jizali
jozibasini, inson ruhining faqat ozuqasinigina emas, balki dog‗ qoplangan qalbni
tozalovchi vosita ekanligini o‗quvchiga anglatish, his ettirish uchun xizmat qiladi
[2]. Ozod Sharafiddinov tomonidan―...shoirona tafakkur qilish, obrazlar bilan
o‗ylash qobiliyatiga ega‖deb ta‘riflangan shoir Erkin Vohidov ijodi o‗quvchining
ruhiy olamiga ta`sir etib, shaxsni, shaxs vositasida millatni tarbiyalashga hissa
qo‗shishi mumkin bo‗ladi. Shoir tinchlikni, erkni kuylash bilan insonni ulug‗laydi.
O‗zligiga ega shaxsni tarannum qilgan. Bu esa o‗z davrda katta jasoratni talab
qilgan. Ch.Aytmatov ta‘biri bilan aytganda, tinchlik davrdagi qahramonlik
kelajakni yo‗q qilishga tahdid solayotgan har qanday xavflarni yengib o‗tishdir [3,
11].
O‗zbekiston qahramoni, Xalq shoiri Erkin Vohidov serqirra qalam sohibi
dir. U aruzga qayta jon bag‗ishlagan lirik shoir, rang-barang mavzudagi ko‗plab
dostonlar muallifi, taniqli dramaturg, «Donishqishloq latifalari» turkumi bilan
o‗zbek adabiyotiga Matmusa timsolini olib kirgan o‗ziga xos hajviyotchi, jahon
adabiyotining eng noyob durdonalarini o‗zbek tiliga mohirona o‗gira olgan
mutarjim sifatida el ardog‗iga sazovor bo‗lgan adib. ―She`riyat ikki hissa kuchlidir,
agar u shoirning yurak qo‗ri bilan yozilsa, va shaxsiy ibrati bilan mustahkamlansa,
- deb yozgan edi Qaysin Quliev. – Mening e`tiqodim shu: shoir og‗ir damlarda
vatani uchun og‗ir damlarda oldingi saflarda bo‗lishi kerak. Qo‗rqoqlik va
loqaydlik shoirlarga yot xislatdir. Bu ona tilida tasavvur qilishni bilmaslik va
jozibasini his eta olmaslikka o‗xshaydi ―Erkin Vohidov ijodi ana shunday: yurak
qo‗ri bilan yozilgan, shaxsiy ibrat bilan mustahkamlangan.
Umumta`lim maktablarining 5-6-11-sinflarida shoir qalamiga mansub
―Nido‖dostoni, ―O‗zbegim‖qasidasi, ―Ruhlar isyoni‖ dostoni o‗rganiladi. Nafaqat
shoir ijodi, balki o‗zbek adabiyotida ham o‗ziga xos mavqega ega bu asarlarni
bog‗lab turadigan umumiy jihati-tarixga marojaat qilinganidir. Ibrohim
280
Haqqulning ―Adabiy an`ana va shoirlik imkonlari‖nomli maqolasida fors-tojik
adabiyoti, klassik adabiyotning G‗afur G‗ulom ijodiga ta`siriga to‗xtalib,―tarixiy
xotira, tarixiy g‗urur,tarixiy ideal, milliy o‗zlik – bularni G‗afur G‗ulom va uning
ruhdoshlari yurak qa‘rida asrab-avaylashgan. Ular uchun mumtoz adabiyot
o‗zlikdan uzilmaslikning oltin zanjiri hisoblardi‖[4, 28] deb yozadi.
So‗z Erkin Vohidov G‗afur G‗ulom bilan qay darajada ruhdosh bo‗lishi
masalasi haqida emas,balki ularning ijodlarida tarixdan g‗ururlanish, qalamga olish
bilan u orqali so‗z san`atini namoyon qilganliklarini ko‗rsatib berish va uni
o‗quvchiga etkazib berish xususida boradi.
Erkin Vohidov ijodini o‗tish adabiyot o‗qituvchisi uchun doimo zavqli va
...oson ko‗ringan. Xususan, ―O‗zbegim‖ qasidasidan parchalar yod olgan 6-sinf
o‗quvchisiga ―Qasidada tilga olingan buyuk zotlarning qaysi fanlarga hissa
qo‗shganliklarini muhokama qilish‖deb qasidada tilga olingan har bir allomaning
ilm-fanga qo‗shgan hissasini qayd etish bilan darsni davom ettirishadi. Lekin
mavzuni bu tarzda tashkillashtirish badiiy asar ta`sirini, undan oladigan zavqni
kamaytirib, shoir mahoratini juda jo‗n qilib qo‗yadi. Adabiyot darsida
allomalarimizning qanchalik buyuk ishlarini, mehnatlarini bilish ahamiyati
shoirning so‗z qo‗llash bilan mahoratini anglashdan a‘lo bo‗la olmaydi. Adabiyot
darsi tarix darsi emaski, asosiy e`tibor, darsning kattagina qismi globusni kim
kashf qilganligi, algebra faniga kim asos solganligi, yulduzlar jadvalini kim
tuzganligiga qaratilsa. Erkin Vohidov ijodini o‗rganishda, davlat ta`lim
standartlarida ko‗zda tutilgan bilish, malaka va ko‗nikmalarni o‗quvchilarga
to‗laligicha yetkazishda darsni tashkil etishda tanlangan usul, topshiriqlar badiiy
so‗z qo‗llashdagi ijodkor san`atini ochishga yo‗naltirish muhimdir.
―Nido‖, ―Ruhlar isyoni‖ dostonlarini o‗tishda darsni an`anaviy usulda
tashkillashtirish tavsiya etiladi. ―Ruhlar isyoni‖dostonini o‗rganishda quyidagi
savol va topshiriqlardan foydalanish mumkin:
1.
Nima uchun shoir dostonda asosan yetti, sakkiz bo‗g‗inli barmoq
vaznidan foydalangan?
2.
Xalq dostonlaridagi qaysi qahramon holatida yetti bo‗g‗inli barmoq
vazni ishlatilgan. Uning holati bilan Nazrul Islom holatini taqqoslang (Izoh: xalq
og‗zaki ijodida tasvir etilayotgan voqea va holisa tezlashgan holatlarda yetti
bo‗g‗inli she`rlardan foydalaniladi. Shoir qahramonning ruhiy holatini chuqur his
etadi va uni o‗quvchiga ham yuqtira biladi)
Darslikda dostondagi rivoyatlar berilmagan. Ularsiz asar ruhini to‗la his
qilish dargumon. Shu sababli ―Abadiyat haqida rivoyat‖ni muqaddimadan so‗ng
o‗qib berish tavsiya etiladi. Dars tayyorlanish jarayonida o‗qish ohangi asar
mazmuniga tushadigan o‗quvchini tanlab, uni o‗qishga hozirlash mumkin. Ikki
ishtirokchi tomonidan o‗qilganda rivoyat keraklicha ajralib turadi. Oldindan
tayyorgarlik esa umumiy uyg‗unlikni ta‘minlaydi. Sinfdagi o‗quvchilarni shoir
ta`siriga tushishiga yordam beradi. Navbatdagi savol aynan rivoyatdan kelib
chiqadi:
Hayot esang
Hayot esang avvalo,
281
Ham shavq bilan,
Ham dard bilan
O‗tar ekan bu damlar.
Omon bo‗lsin.
Sen anglagan,
Seni anglar odamlar
Shoir nima uchun asar muqaddimasini yuqoridagi satrlar bilan tugatgan?
4. Nazrul Islom taqdirining fojiali sahnalariga rivoyatning qanday aloqasi bor?
Uyga vazifa sifatida ―Fidoyilik to‗g‗risida rivoyat‖, ―Jaholat to‗g‗risida
rivoyat‖larni o‗qish va asar qahramoniga bog‗liq jihatlarini ifodalashni topshirish
mumkin.
Nazrul Islom bu dunyoda
Etmish besh yil yashadi.
Ammo
O‗ttiz ikki yoshda
Bu dunyoni
Tashladi.
Shoir bu o‗rinda nima uchun ―tashladi‖so‗zini qo‗llagan? Shuningdek,
o‗qituvchi shoir ―ilhom otli pok ziyoga go‗dak qalbi yo‗g‗rildi‖kabi iboralar,―oq
o‗rgamchak‖kabi metaforalardan foydalanganligiga o‗quvchi diqqatini qaratishi
bilan Erkin Vohidov mahoratini anglatishga, his qildirishga erishishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar :
1.
Vohidov E. Ruhlar isyoni. – T.: Adabiyot va san`at nashriyoti, 1980.–
B.141.
2.
Madaev O. So‗z sehri. – T.: Ma‘rifat, 2007. 25iyul.
3.
Aytmatov Ch. Shoirning fazosi.Til va adabiyot ta`limi, 2018. 7-son.
4.
Haqqul I. Adabiy an`ana va shoirlik imkonlari.Til va adabiyot ta`limi,
2018. 9-son.
5.
To‗qliyev B., Karimov B. ,Usmonova K. Adabiyot. 11-sinf uchun darslik-
majmua. –T.: O‗zbekiston milliy ensiklpediyasi, 2018. – B. 200.
Do'stlaringiz bilan baham: |