‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

0 ‘qituvchining  o‘rni  va  unga  qo‘yi!adigan  talablar. 

Komenskiy  o‘z  davrida  iste’dodsiz,  ma’lumotsiz  o‘qituvchilami 

qattiq  tanqid  etdi.  o‘qituvchilikni  “  Yer  yuzidagi  har  qanday 

kasbdan  ko‘ra  yuqoriroq  turadigan  juda  faxrli  kasb”  deb 

hisobladi. Bu o‘qituvchiga nisbatan yangi ilg‘or qarash edi, chunki

434

---

o‘sha  davrda  o‘qituvchilik  kasbiga  hurmat  bilan  qaralmas  edi. 

Komenskiy  aholining  o‘qituvchiga  hurmat  bilan  qarashini  talab 

etishi  bilan  o‘qituvchining  o‘zi  jamiyatda  muhim  vazifani 

bajarayotganini tushunib olishi va o‘z qadr-qimmatini yaxshi bilib 

olishi lozimligini uqtiradi. o‘qituvchi sof vijdonli, ishchan, sabotli, 

axloqli  bo‘lishi,  o‘z  ishini  sevishi,  o‘quvchilarga  otalardek 

muomala  qilishi,  ularda  bilimga  havas  tug‘dirishi  lozim.  “o‘zi” 

namunako‘rsatib, o‘quvchilarni o'ziga ergashtirishi o‘qituvchining 

birinchi vazifasidir” -  degan edi.

Komenskiyning  pedagogikasi  ilmiy  pedagogik  boiib,  jahon 

madaniyatiga  qo‘shilgan  katta  hissadir.  Uning  qarashlari  hozir- 

gacha o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.

2. Adolf  Disterveg  (1790-1866)

Atoqli  nemis  pedagogi  Fridrix  Vilgelm  Adol’f   Disterveg 

Vestfaliyadagi  sanoat  shaharchasi  Zigenda chinovnik-yurist oila- 

sida  tug‘ildi.  Distervegning  o‘zi  o‘rta  maktabda  o‘qigan 

chog‘idayoq  dogmatik  ta’limdan  umrbod  nafratlanadigan  bo‘lib 

qolganligini  aytadi.  U  1808-yilda  Gerbom  universitetiga  kirib 

o‘qidi, matematika, falsafa va tarixni o'rgandi, so‘ngra Tyubingen 

universitetiga  o‘tdi  va  uni  1811-yilda tamomladi,  keyinroq  borib 

esa falsafa fanlari doktori unvonini oldi.

U xalqqa ma’rifat berish ishiga o‘zini bag‘ishlashga qaror qildi 

va  dastlab  Mers-Reynda,  so‘ngra  esa  Berlinda  o‘qituvchilik 

seminariyalariga  uzoq  vaqt  boshchilik  qildi,  ulami  namunali 

seminariyalarga aylantirishga muvaffaq bo‘ldi.  Disterveg semina- 

riyada  pedagogika,  matematika  va  nemis  tilidan  dars  berdi,  ayni 

vaqtda shu  seminariyalar huzuridagi boshlang‘ich tajriba maktab­

larida  ham  o‘qituvchilik  qildi.  Disterveg  pedagoglik  sohasida 

samarali ish olib borish bilan bir vaqtda, adabiy va metodik ishlarini 

ham  zo‘r  muvaffaqiyat  bilan  bajarib  turdi.  U  “Nemis 

o‘qituvchilarini  o‘qitish  uchun  qo‘llanma”  degan  kitobni  nashr 

qildirdi  (1835),  bu  kitobda  Disterveg  ta5limning  umumiy 

vazifalarini  va  printsiplari  to‘g‘risidagi  o‘zining  progressiv 

qarashlarini  bayon  qilib  berdi,  shuningdek,  u  matematika,  nemis

435

---

tili,  geografiya,  matematik  geografiya,  astronomiyaga  doir 

yigirmadan ortiq darslik va qo‘llanmalar nashr qildi; bu darsliklar 

va qo‘Uanmalar Germaniyada va boshqa ko‘pgina mamlakatlarda 

katta shuhrat qozondi.

Disterveg hayot chog‘idayoq asarlari Rossiyada mashhur bo ‘ 1- 

gan  edi.  Chunonchi,  1862-yilda  uning  “Elementar  geometriya”si 

rus  tilida  nashr  etildi;  Rossiyaning  ilg‘or  pedagoglari  bu  kitobni 

boshlang‘ich  maktablarda  geometriya  o‘qitish  uchun  eng  yaxshi 

qo‘llanma deb hisobladilar.

Disterveg  1827-yildan  to  umrining  oxirigacha  “Tarbiya  va 

ta’lim  uchun  Reyn varaqalari”  degan jumal  chiqarib  turdi.  U  bu 

jumalda pedagogikaning turli masalalariga doir to‘rt yuzdan ortiq 

maqolasini bostirdi. Disterveg boshlang‘ich maktablaming o‘qituv- 

chilarini  tayyorlash  ishini  tubdan  yaxshilash  uchun  kurashdi.  U 

nemis xalq o‘qituvchilarini birlashtirish uchun juda ko‘p ish qildi.

Disterveg  hayot  chog‘idayoq  “nemis  muallimlarining  mualli- 

mi” degan faxrli unvonga sazovor bo‘ldi. Disterveg umrining oxirgi 

kunlariga  qadar  progressiv  ijtimoiy  pedagogika  ishlari  bilan 

shug‘ullandi.  Disterveg  vabo  bilan  og‘rib,  1866-yilda  vafot  etdi. 

Disterveg Germaniyada toifaviy maktab tarafdorlari bilan hamma 

uchun  barobar  bo‘lgan  umumiy  maktab  tarafdorlari  o‘rtasida  avj 

olib ketgan kurashda aktiv qatnashdi. Toifaviy maktab tarafdorlari 

nemis xalq maorifi tizimida aholining har bir toifasi uchun alohida 

maktab  bo‘lishini  (aholining  eng  kambag‘al  toifasi  uchun -  xalq 

maktabi,  byurgerlar  uchun  -   real  o‘rta  maktabi,  dvoryanlar  va 

chinovniklar  uchun  -   klassik  gimnaziya  bo‘lishi)  lozim  deb 

hisoblar edilar. Hamma uchun barobar bo‘lgan maktab tarafdorlari 

va  shular  qatorida  Disteiveg  ham  bolalar  uchun  ochiq  bo‘lgan 

maktab vujudga keltirishni talab qildilar.