‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

2. Pedagogik qobiliyat,  qobiliyatning pedagogik -  psixologik 

tasnifi

Muvaffaqiyatli  ishlash  uchun  har  bir  o'qituvchi  pedagogik 

mahoratga ega bo‘lishi zarur. Qobiliyat  hamma  insonlarda mavjud 

bo‘lib, bir tekisda bo‘lmay, biri  yuqori  biri  o‘rta  va  biri  quyi 

darajadan  iboratdir. Faqat aqli zaif insonlarda  qobiliyatni  uchrata 

olmaymiz. 

Maktab  o‘qituvchisining  faoliyati  inson  shaxsini 

tiklantirishga 

qaratilgan.  Qobiliyat  faoliyat  jarayonida  paydo

445

---

bo‘ladi va rivojlanadi, qobiliyatni rivojlantirish esa layoqat,  zehn, 

iste’dod ya’ni inson asab  tizimida anatomik — fiziologik xususiyat 

bo‘lishi ham zarur. 0 ‘qituvchining  ba’zi  psixik  protsesslari  unda 

shaxsga  xos  sifatlarining  shunday kompleksini tashkil  qiladiki, 

buni pedagogik qobiliyat  deb atash mumkin.

0 ‘qituvchilik  faoliyati  inson  shaxsini  shakllantirishga  qara- 

tilgandir. 0 ‘qituvchining barkamol insormi tarbiyalash, unda milliy 

va  umuminsoniy  fazilatlarni tarkib toptirish,  yuksak va  shu bilan 

birga  eng  murakkab  vazifadir.  O'qituvchi  (pedagog,  muallim, 

ustoz) — maxsus tayyorgarlikka ega bo‘lgan va pedagogik  faoliyat 

bilan  (professional)  shug‘ullanuvchi  inson.  0 ‘qituvchilik kasbini 

tanlagan inson hamma narsani  biladi va hamma narsaga javobgar. 

0 ‘qituvchilik  vazifasi  uning  har  bir  o‘sib  kelayotgan  avlod, 

jamiyat,  davlat  taqdiri  uchun  javobgarligi  bilan  xarakterlanadi. 

0 ‘qituvchi  ta'lim-tarbiya  jarayonining  asosiy  tashkilotchisidir. 

0 ‘quvchilaming  umumiy  tayyorgarlik  darajasi  asosan  o‘qituv- 

chiga,  uning  kasbiga,  iymon-e’tiqodi  bilan  bog‘liq  bo‘ladi. 

Shuning  uchun  o‘quvchilar  tarbiyasiga  oid  pedagogik  ishlar 

maxsus  uyushqoqlik  hamda  muayyan  maiaka  va  ko‘nikma- 

lamigina  emas,  balki  pedagogik  qobiliyatlari  darajasiga  taalluqli 

bo‘lgan  psixik xususiyatlari ham mavjud  bo‘lishi  kerak.

Qobiliyat- shaxsning  muayyan faoliyat yuzasidan layoqati va 

uning ishini muvaffaqiyatli bajarishdagi subyektiv shart -  sharoitini 

ifodalovchi  individual  psixik  xususiyatlaridir.  0 ‘qituvchining 

kasbiy faoliyati favqulotda umumiy va xususiy qobiliyatlami talab 

etadi.  Kasbiy  pedagogik faoliyatning  muaffaqiyati,  xususiy peda­

gogik  qobiliyatlarga  bogliq  bo‘ladi.  Pedagogik  qobiliyatlarning 

quyidagi guruhlari farqlanadi:

-   0 ‘quvchiga  nisbatan  sezgirlik;

-   Kommunikativlik  -   insonlarga  yuz  tutish,  xayrxohlik, 

xushmuomilalik;

-   Perseptiv  qobiliyatlar -  kaspiy  yetuklik,  empatiya,  peda­

gogik tuyg‘u;

-   Shaxs  dinamikasi  -  irodaga  ta’sir  eta  olish  va  mantiqiy 

ishontira olish qobiliyati;

446

---

-   Hissiy barqarorlik -  o‘zini boshqara olish;

-   Kreativlik — ijodiy ish qobiliyati.

Pedagogning  xususiy  qobiliyatlariga  bilish,  malaka  va 

ko‘nikmalarini egallash  faoliyati va shaxsni tarbiyalash qobiliyati 

ham tegishlidir.