‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

3.Dars -  maktabda o‘quv ishlarini tashkil qilishning asosiy 

shakli

Hozirgi  paytda  о'quv  ishlarini  tashkil  etishning  quyidagi 

shakllari  qoilanadi:  dars,  ekskursiya,  о‘quv  ustaxonalaridagi 

mashg;ulotlar,  mehnat  va  ishlab  chiqarish  taiim i  shakllari,  uy 

ishlari,  sinfdan  tashqari  o‘quv  ishlarining  shakllari  (predmet 

to‘garaklari, studiyalar, olimpiadalar, tanlovlar).

Pedagogik  adabiyotlarda  va  maktab  amaliyotida  darsdagi 

ishlami  tashkil  etishning  asosan uchta:  yakka tartibdagi,  umumiy

125

---

va  guruhiy  shakllari  qabul  qilingan.  Biz  darslardagi  va  uydagi 

yakka  tartibdagi  ishlar  deganda  o‘quvchilarning  o'zlari  uchun 

maxsus tanlangan va har birining imkoniyatlariga mos topshiriqni 

bajarishlarini  tushunamiz.  Shunga  ko‘ra  o‘qituvchi  o'quvchining 

o‘ziga  xos  imkoniyatlarini  aniq lab,  unga  faqat  tayyor  namuna 

bo‘yicha  emas, balki mustaqil holda ishlashni ham talab qiladigan 

topshiriqlar sistemasini tanlaydi.  Bunday ish tasodifiy emas, balki 

muntazam,  puxta  o‘ylangan  bo‘lishi  va  bunda  o‘quvchining 

xususiyatlari hamda imkoniyatlari hisobga olinishi lozim. О‘quv chi 

imkoniyatlarining  ikki  tomoni  nazarda  tutilishi  zarur.  0 ‘quv 

imkoniyatlarining ichki tomoniga fikrlash va eslab qolishdan iborat 

o‘qish qobiliyati; o‘quvchi iigarigi ta’limda olgan maxsus bilimlar, 

shuningdek,  o‘quv  mehnatiga  doir  ko‘nikma  va  malakalarning, 

ma’lum darajada ish qobiliyati va mas’uliyatning, o‘qish sabablari 

majmuyining mavjudligi kiradi. 0 ‘quvchi imkoniyatlarining tashqi 

tomoni unga maktabda xilma-xil ta’sir ko‘rsatishdan va uning oila 

muhitida  oladigan  taassurotlaridan  iboratdir.  Yakka  tartibdagi 

ta’lim har bir o‘quvchiga yetarli darajada chuqur va puxta bilimlar 

berish uchun, har bir o‘quvchi maqsadga muvofiq kamol topishini 

va  zararatga  qarab  o‘zining  bilimlarini  mustaqil  holda  to‘ldirib 

borish  ko‘nikmalariga  ega  bo‘lishini  ta’minlash  uchun  kerak. 

Yakka  tartibdagi  ishlami  darsning  hamma  bosqichlarida  tashkil 

qilish  maqsadga  muvofiqdir.  Bunday  ishlardan  bilimlarni 

mustahkamlash,  takrorlash  va  turli  mashqlami  uyushtirishda 

foydalanish juda  osondir.  Ular  yangi  materialni  o' rganishda ham 

g‘oyat  samaralidir.  0 ‘quvchilar  bilan  olib  boriladigan  yakka 

tartibdagi ishlar rejasini quyidagi yo‘sinda tuzish mumkin:

-  dastlab  mustaqil  ishlami  o‘tkazish  hamda  o‘quvchi 

yashaydigan  va  o‘qiydigan  sharoitlami  tahlil  qilish  orqali  uning 

imkoniyatlarini o‘rganish;

-  o‘quvchilar  bilan  yakka  tartibda  ishlashning  didaktik 

vositalarini yaratish;

-  har  bir  o‘quvchi  uchun  eng  maqbul  topshiriqlami  hamda 

bilim olishi va kamol topishini nazorat qilish sistemasini belgilash, 

o‘quvchini  o‘z  vaqtida  murakkabroq  masalalarni  hal  qilishga

126

---

o‘rgatish, amalga oshirilgan ishlarni tahlil qilish va umumlashtirish, 

tuzatish va xulosalar chiqarish.