‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

Muvofiqlashtiruvchi funksiya

 

о‘quv materiallarini  o'zlash- 

tirish  jarayoniga  turli  o‘quv  vositalarini 

(xaritalar,  mashqlar 

to 

‘plarni,  eleklron  о ‘quv vositalari,  ensiklopediya,  audio  va  video 

materiallar,  о ‘quv qo ‘llanmalarni)

 jalb etishni taqozo etadi.

-   Darslik  mazmunining  o‘quvchiga  ma’naviy  qadriyatlar 

orqali ta’sir ko‘rsatuvchi 

tarbiyaviy funksiyasi.

Darslik  asosan  mamdan  iborat  boiib,  u  o‘z  navbatida  ta’rif 

beruvchi  matn,  bayon  etuvchi,  mulohaza  yurituvchi  matnlarga 

bo‘linadi.  Bundan  tashqari  darslikda  qo‘shimcha  komponentlar 

ham  ishtirok  etishi  muhim  hisoblanadi:  savollar,  topshiriqlar, 

masala va mashqlar, eslatmalar, jadvallar, muhim termin, ta’rif va 

tushunchalami  alohida  shriftlar  bilan  ajratilishi,  grafik  va 

illyustrativ materiallardan iborat boiishi, sarlavhalarga ajratilishi.

Darslik  bilan  о‘quv  jarayoni  o‘zaro  bog‘liq  boiib,  unda 

savollar,  topshiriqlar,  jadvallardan,  statistik,  xronologik  m aiu- 

motlar va hokazolardan o‘z o‘rnida foydalanish lozim.

Darsliklardagi  savollar  va  topshiriqlar  ta’lim  konsepsiyasi 

asosida tuzilgan va metodik nuqtayi nazardan to‘g‘ri joylashtirilgan 

(kamol  toptirish  maqsadi da  yoki  rasmlar  orqali  ifodalangan) 

boiishi lozim. Ular, asosan, quyidagi uch guruhga boiinadi.

Birinchi  guruhga  bilimlarni  musta’kamlash,  o‘zIashtirilgan 

narsalami esga tushirish va malakalarni shakllantirishga doir savol 

va topshiriqlar kiradi.

Ikkinchi  guruh  tafakkumi  o‘stiradigan  (mustaqil  ishlashni, 

toqqoslash,  umumlashtirish,  baholash,  xulosa  chiqarish,  bilimlar

119

---

tizimini  musta’kamlash,  aniqlash  va  tajribaga  solishni  talab 

qiladigan) savol va topshiriqlardan iboratdir.

Uchinchi  gurnh  o‘zIashtirilgan  bilimlami  amalda  qoilashga 

(mustaqil ishlami bajarish va malakalami egallashga) doir savol va 

topshiriqlami o ‘z ichiga oladi.

Darslikda  dastuming  barcha  talablari  aks  etishi  va  asosiy 

g‘oyaIar, xulosalar yaqqol ifodalanishi lozim.

Darslikni  bolalarga  mosIashtirishSda  quyidagilami  alohida 

e’tiborga olishni bilish kerak: 

/

-   materiallami darsliklarga to‘g‘ri taqsimlash;

-   o‘quvchilarga  beriladigan  vazifalami  asta-sekin  qiyin- 

lashtirib borish (tizimga solish);

-   o‘quvchilarga  tabaqali 

yondashishni 

nazarda  tutish 

(topshiriqlami qiyin yoki osonligiga qarab tanlash);

-   dars da,  uy  vazifalarini  bajarishda,  takrorlashda  asosiy  va 

qo‘shimcha materiallami ajratish;

-   darslikdagi  savol  va  topshiriqlaming  moijallangan  vaqtga 

mosligi va o‘quvchilami qiynab qo‘ymasligi;

-   darslikning  mazmuni  (o‘quvchilami  qiziqtirishi,  matnlar- 

ning  g‘oyaviy  va  estetik  jihatlari)  uni  o‘rgatishning  metodik 

tizimiga muvofiq boiishi;

-   darslik  tilining  osonligi  va  ravonligi,  o‘quvchilar  nutqini 

o‘stirish uchun namuna b o ia  olishi.

Darslikning asosiy komponenti uning matnidir. Matnlar asosiy 

va  qo‘shimcha  materiallardan  (murojaat,  hujjat,  xrestomatiya  va 

hokazolardan) hamda tushuntirishlardan iborat boiadi.

Darslikni  tahlil  qilishda  uning  tuzilishi,  mavzulaming  о in i, 

iilyustratsiyalarga  boyligi  va  eng  muhimi  o‘quvchilarga  ta’siri 

hisobga olinishi kerak. Mana shu talablar amalga oshirilishi uchun 

har  bir  yangi  darslikni  yaratishning  o‘ziga  xos  muammolarini 

to‘g‘ri  hal  qilish,  darslik  o ‘quv-metodik ishlarining  asosi boiishi 

kerakligini  nazarda  tutish  shart.1  Darslikni  tahlil  qilishda  uning 

tuzilishi,  mavzulaming  o‘mi,  iilyustratsiyalarga  boyligi  va  eng

} Peter M enck  Looking Into Cbssrootns: Papers on Didactics. 2010-y

120

---

muhimi  o‘quvchilarga  ta’siri  hisobga  olinishi  kerak,  Mana  shu 

talablar amalga  oshirilishi uchun har  bir yangi  darslikni yaratish- 

ning  o‘ziga  xos  muammolarini  to‘g‘ri  hal  qilish,  darslik  o‘quv- 

metodik ishlarining asosi boiishi kerakligini nazarda tutish shart.