Њзбекистон республикаси олий ва њрта

Sakrash  nimag‘  Sakrash  tabiat  va  jamiyatda  sodir  bo‘ladigan  sifat  o‘zgarishlarini 
anglatadigan  falsafiy  tushuncha  bo‘lib,  taraqqiyotning  uzluksiz  ko‘rinishiga  qaraganda 
ancha tez o‘tadigan jarayondir. 
Sakrash  miqdor  o‘zgarishlaridan  sifat  o‘zgarishlariga  o‘tishda  uzluksizlikning 
uzilishini  bildiradi.  Sakrash  narsa  va  hodisalarning  uzluksiz  rivojlanish  davomida 
tayyorlanib,  shu  uzluksiz  rivojlanish  momenti  tugab,  uzilish  sodir  bo‘lishi  bilan  zaruriy 

---

 
88 
ravishda yuz beradi. Sakrash birdaniga, to‘satdan bo‘ladigan holatgina emas, balki yangi 
sifat elementlari ko‘payishi orqali yuz beradigan tadrijiy jarayon hamdir. 
Sakrashning  turlari  o‘z  harakteriga  ko‘ra  tabiat  va  jamiyatda  xilma-xil  bo‘lib,  ular 
bir-birlaridan  farq  qiladilar.  Jamiyat  taraqqiyotidagi  sakrashlarning  o‘ziga  xos  tomoni 
shuki,  bu  sakrashlar  eski  ijtimoiy  tuzumni  yo‘q  qilish  va  yangi  ijtimoiy  tuzumni 
o‘rnatadigan  ijtimoiy  jarayonlar,  tadrijiy  rivojlanish  orqali  amalga  oshadi.  Bunday 
sakrashlarni  ikki  turga  bo‘lish  mumkin:  birinchisi  —  portlash  yo‘li  bilan  bo‘ladigan 
sakrashlar,  ikkinchisi  sekin-asta,  tadrijiy  yo‘l  bilan  bo‘ladigan  sakrashlar.  Birinchi  tur 
sakrashlarning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, bunda narsa va hodisalarning yangi 
sifatga  o‘tishi  nihoyatda  tezlik  bilan  yuz  beradi  va  kutilmagan  natijalarni,  tasodifiy 
jarayonlarni boshlab yuborishi, hatto salbiy holatlarni keltirib chiqarishi ham mumkin. 
Sakrashning ikkinchi turida esa, eski sifat elementlarining asta-sekin yo‘qolib borishi va 
yangi sifat elementlarining asta-sekin to‘planishi natijasida yangi sifat paydo bo‘ladi. 
SHunday qilib sakrash quyidagi jihatlarga ega: 
- birinchidan,  sakrash  taraqqiyot  natijasida  amalga  oshadigan  ob’ektiv  va  qonuniy 
jarayondir; 
- ikkinchidan,  sakrash  tadrijiylikning  uzilib,  miqdor  o‘zgarishlaridan  tub  sifat 
o‘zgarishlariga o‘tishidir; 
- uchinchidan,  sakrash  eskini  tugatish  va  yangi  sifatga  mos  keladigan  holatlarning 
vujudga kelishi tufayli paydo bo‘ladigan ziddiyatlarni hal qilishdir; 
- to‘rtinchidan, sakrash olamning rivojlanib, ilgarilab borishidir. 
Hodisalarning  sifat  xususiyatlariga  va  ularning  rivojlanish  sharoitiga  bog‘liq 
ravishda  eski  sifatdan  yangi  sifatga  o‘tish  turli  shakllarda  sodir  bo‘ladi.  Har  bir  narsa, 
hodisa o‘zining aniq inkor qilish usuliga, o‘z navbatida aniq sakrash shakliga egadir. 
Demak,  har  qanday  o‘zgarish,  har  qanday  rivojlanish  miqdor  va  sifat 
o‘zgarishlarining  o‘zaro  bir-biriga  o‘tishi  orqali  sodir  bo‘ladigan  jarayonlardan  iborat. 
Borliqning hamma sohasida doimo eski, umri tugayotgan narsa va hodisalarning barham 
topishi, yangi narsa va hodisalarning vujudga kelish jarayoni sodir bo‘lib turadi. Bundagi 
eskining yangi bilan almashinishi inkor deb ataladi. 
O‘zgarish  va  rivojlanish  jarayonida  o‘z-o‘zini  inkor  etish  tamoyili  nihoyatda 
muhim. Bunda  vorislik  -  eskining  inkori  va  yangilikning  shakllanishi  sifatida  namoyon 
bo‘ladi.  Ana  shu  jarayonlarning  doimiy  takrorlanishi  inkorni  inkor  qonunining 
mohiyatini bildiradi. 
Mazkur  qonunga  muvofiq  ob’ektiv  voqelikdagi  narsa  va  hodisalarning  rivojlanishi 
jarayonida eskining yangi tomonidan inkor qilinishi ro‘y beradi. Biroq, aksariyat hollarda, 
eskilik butunligicha inkor qilinmaydi, undagi ijobiy tomonlar saqlanib qoladi. 
Inkor  tushunchasi  kundalik ongda «yo‘q», so‘zi bilan qo‘shilib ketadi, inkor qilmoq — 
«yo‘q»  demakdir,  biror  narsani  rad  etmoqdir.  Lekin  dialektikada  inkor  kundalik  ongda 
ishlatiladigan  tushunchadan  farq  qiladi.  Dialektikada  inkor  qilish  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  «yo‘q» 
degani  emas,  ya’ni  narsani  mavjud  emas,  deb  e’lon  qilmoq  yoki  uni  har  qanday  usul  bilan 
yo‘qotib tashlamoq emas.