Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Akkreditiv  operatsiyasida bank  o„z  mijozidan  uchinchi bir  shaxs, 

ya‟ni  akkreditiv  ochilgan  shaxsga  (benefitsiarlarga)  to„lov  summasini 

o„tkazish haqida topshiriq oladi. 

Bu hisob-kitobni amalga oshirish uchun tovar sotib olgan tadbirkor 

sotuvchiga  berishi  kerak  bo„lgan  summani  avvaldan  bankka  qo„yishi 

mumkin.  Tegishli  tovarni  yoki  unga  tegishli  bo„lgan  hujjatlarni  olish 

sharti  bilan  tadbirkor  o„z  bankiga  sotuvchiga  pul  to„lashni  yuklatishi 

mumkin. 

Inkasso  operatsiyalari  –  bank  tomonidan  mijozlarga  ularning  o„z 

topshiriqlari  va  o„z  hisoblaridan  turli  hujjatlar  bo„yicha  pul  olish 

jarayonini  ta‟minlaydi.  Inkasso  operatsiyalari  cheklar,  veksellar,  tovar 

hujjatlari  va  qimmatli  qog„ozlar  bo„yicha  amalga  oshiriladi.  Umuman, 

inkasso  xaridor  hisobvarag„idan  pul  summasini  olish  bo„yicha  bank 

harakatini  bildiradi.  Qimmatli  qog„ozlarni  inkassolashtirishda  mijoz 

ularni  bankka  shu  qog„ozlarni  chiqargan  mamlakat  bozorida  sotish 

uchun beradi.  

Faktoring  –  mijozga  aylanma  kapital  uchun  kredit  berish  bilan 

birgalikda  o„tkaziladigan  savdo-vositachilik  operatsiyalariga  tegishlidir. 

Bunda  bank  mijozning  qarzga  oid  talablarini,  ularni  yetkazib  berish 

qiymatining 80 foizini shu zahoti to„lash va qolgan qismini kredit uchun 

foizlar  va  vositachilik  haqini  chiqarib  tashlab  to„lash  sharti  bilan  sotib 

oladi. 

Vositachilik  operatsiyalarining  o„ziga  xos  yana  bir  turi  ishonch 

operatsiyalaridir.  Bunda  bank  mijoz  topshirig„i  bo„yicha  ma‟lum 

mulkni,  pul  yoki  qimmatli  qog„ozlar  ko„rinishida  saqlash,  o„tkazish  va 

boshqarishni o„z zimmasiga oladi. 

Akkreditiv 

operatsiyalar 

Komission operatsiyalar 

Inkasso ope-

ratsiyalari 

Faktoring op-

eratsiyalar 

Ishonch oper-

atsiyalarи 

Trast oper-

atsiyalar 

---

 

230 

Bularga,  shuningdek,  savdo-vositachilik  operatsiyalari  –  mijoz 

topshirig„i  bo„yicha  qimmatli  metall  va  qimmatli  toshlarning  oldi-

sotdisi, qimmatli qog„ozlar va hokazolarning oldi-sotdisi ham kiradi. 

Bankning  trast  operatsiyalari  ham  vositachilik  operatsiyalarining 

turi  hisoblanadi.  Bozor  iqtisodiyoti  rivojlangan  mamlakatlarda  mulkka 

egalik  qilishning  keng  tarqalgan  shakli  -  bu  aksiya,  obligatsiya  va  pul 

mablag„larini bir egalikdan (shaxsdan) ikkinchi egalikka (shaxs nomiga) 

o„tkazishni ham banklar orqali amalga oshirilishidir. Moliyaviy vositalar 

va moliyaviy aktivlar summasining ko„payishi natijasida tijorat banklari 

trast  (ishonchli)  operatsiyalarning  ko„lami  ham  kengayib  bormoqda. 

Rivojlangan  davlatlarda  banklarning  eng  rivojlangan  bo„linmalaridan 

biridir. 

Xorijiy  mamlakatlarda  tijorat  banklarining  trast  departamentlari 

mijoz  topshirig„iga  binoan  ishonch  bildirgan  shaxs  huquqlari  bo„yicha 

ish ko„radilar. Shuningdek, mijozlarning pul mablag„larini boshqaradilar 

va  boshqa  moliyaviy  vositalar  bilan  bog„liq  bo„lgan  operatsiyalarni 

amalga  oshiradilar.  Banklar  trast  operatsiyalarini  nafaqat  jismoniy 

shaxslar bo„yicha, balki yuridik shaxslar uchun ham amalga oshiradilar. 

Jismoniy shaxslar uchun quyidagi trast xizmatlari turlari mavjud: 



 

merosni boshqarish; 



 

ishonch  va  vasiylik  bilan  bog„liq  operatsiyalarni  bajarish  va 

boshqalar. 

[142].  O„z  mijozlarining  kapitalini  boshqarish  bugungi  kunda  juda 

keng  tarqalgan  trast  operatsiyalarining  bir  turidir.  Bunda  banklar 

mijozlarining ma‟lum pul mablag„larini boshqarishga oladilar va ularni 

mijoz  bilan  kelishgan  holda  joylashtiradilar.  Mijoz  bunda  o„z 

mablag„larini  ishlatish  tartibini  belgilaydi.  Nufuzli  banklarda  kapitalni 

bunday tartibda boshqarishning besh turi mavjud (30-jadval).