Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

4.2. Техник диагностиканинг мақсад ва вазифалари 
 
Бино конструкцияларини техник диагностика қилиш, алоҳида фан 
сифатида конструкциянинг ишдан чиқиши ва шикастланиши сабабларини 
аниқлайди, уларни аниқлаш ва баҳолаш усулларини ишлаб чиқади. 
Диагностиканинг мақсади- бино ва иншоотларнинг техник ҳолатини 
баҳолаш усул ва воситаларини ишлаб чиқишдан иборат.
Конструкциянинг хавфсизлиги унинг ҳисобий схемасини, конструкцияни 
тайѐрлашда, монтаж ва эксплуатация жараѐнида лойиҳада қабул қилинган 
ечимга меъѐрий ҳужжатлар талаби бўйича мос бўлган ҳолдагина таъминланган 
бўлади [1].
Биноларни эксплуатация қилиш қоидасига мувофиқ техник ходим 
томонидан ташқи деворлар, юк кўтарувчи конструкциялар бир йилда бир марта 

---

92 
(баҳорда) кўрикдан ўтказилиши лозим. Навбатдан ташқари ўтказиладиган 
кўриклар эса, жорий кўрикда дефектлар, шикастланиш ѐки деформация 
ҳолатлари аниқланган ҳолларда амалга оширилади. Текширув ишларидан 
мақсад эса бино конструкцияларининг ҳақиқий техник ҳолатини кўрик 
ўтказилаѐтган вақтга нисбатан аниқлашдан иборатдир.
4.3. Бинода кузатув-текширув ишларини олиб бориш 
Бино ва иншоотлар конструкцияларининг кузатув-текширув ишлари 
қуйидаги ишларни ўз ичига олади: 
Лойиҳа ҳужжатлари, ишчи чизмалар ва очиш ишлари бўйича 
далолатномалар билан танишиш; объектни бевосита кўздан кечириш, объектни 
лойиҳага мослигини аниқлаш, бевосита кўзга ташланадиган дефектлар 
(дарзлар, томдан сув ўтиши, темирбетон элементларда ҳимоя қатламининг 
бузилиши, металл конструкцияларнинг коррозияланиши, элементларда эгилиш, 
болтли, пайвандли бирикмаларнинг ҳолати ва ҳ.к.) ни аниқлаш, объектни 
кўрикдан ўтказиш режасини тузиш, бузмайдиган усуллар асосида тадқиқот 
ишлари амалга оширилади. Иншоотнинг ҳолатини таҳлил қилиш ва аниқланган 
дефектларни бартараф қилиш бўйича тадбирлар ишлаб чиқилади (5-илова, қ). 
Бевосита текширув натижасида объект ҳолатига баҳо бериш 
текширилаѐтган конструкция ҳақида дастлабки маълумотларни беради, 
конструкция элементларидаги емирилиш даражасини таҳлил қилишни, кейинги 
текширув ишларини олиб бориш заруриятини аниқлаб беради.
Бу аввало, текширув ишларини олиб боришда бузмайдиган усулларни 
қўллаш билан боғлиқ. Бундай синовлар конструкциянинг ҳам статик ҳам 
динамик таъсирлар остида юкланишида ўтказилиши мумкин. Бундай ишлар 
мажмуасининг ўтказилиши объектнинг геометрик параметрлари (оралиқ, 
қалинлик, баландлик...)ни, материалларнинг мустаҳкамлик ва структуравий 

---

93 
таркибини, бетоннинг ҳимоя қатламини, арматураларнинг жойлашувини, 
элементларнинг эгилиши ва деформацияланишини, кўчишларнинг динамик 
амплитудаларини, 
конструкциянинг 
тебранишлар 
даврини, 
алоҳида 
нуқталарнинг тезланишини ва ҳ.к. аниқлашдан иборат.
Объектларни текширишда мухандислик геодезияси усулларидан кенг 
фойдаланилиб, унинг ѐрдамида иншоотдаги чўкиш, вертикалдан оғиш, 
силжиш, дарзлар ўлчами ва деформация чокларининг ҳолатлари ҳамда
конструкция элементларидаги эгилиш ҳолатлари аниқланади.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, бузмайдиган усуллар ҳар доим ҳам 
аниқ маълумот бера олмайди. Шунинг учун бу усулда олинган натижаларни 
бузувчи усулларда олинган натижалар билан таққослаб, улар орасидаги фарқ 
ѐки боғлиқликни аниқлаш мумкин.
Бино ва иншоотларда кузатув-текширув ишларини амалга ошириш 
қуйидаги ҳолларда амалга оширилади:
даврий ва навбатдан ташқари назоратда шикастланиш ва дефектлар 
аниқланганда;
ѐнғин, табиий офатлардан ва техноген авариялардан сўнг; 
давтехназорат ташкилоти кўрсатмасига асосан; 
объектда 
технологик 
жараѐн 
ўзгарганда 
ѐки 
консервацияга 
топширилганда; 
кузатув-текширув ишлари муҳлати тугаганда ѐки объектнинг меъѐрий 
хизмат муддати тугаганда; 
объект эгаси ўзгарганда, шунингдек корхонани суғурта қилиш 
жараѐнида; 
саноат ва жамоат биноларини нормал эксплуатацияга яроқлилигини, 
худди шундай, турар жой биноларида одамларни яшаши мумкинлигини 
аниқлаш мақсадида; 

---

94 
таъмирлаш ѐки реконструкция қилишни иқтисодий асослашда; 
меъѐрий табиий-иқлим таъсири кўрсаткичлари (зилзилавий, қор ва 
шамол юклари) нинг ортиши натижасида. 
Бино ва иншоотларнинг конструкцияларини текшириш ишлари одатда, 
ўзаро боғланган учта асосий босқичдан иборат бўлади: 
- кузатув-текширув ишларини олиб бориш учун тайѐргарлик; 
- дастлабки (бевосита) кузатув-текширув ишлари; 
- синчиклаб (асбоб-ускуналар ѐрдамида) кузатув-текширув ишлари. 
Тайѐргарлик ишларига қуйидаги жараѐнларни киритиш мумкин.
Текширилаѐтган объектнинг ҳажмий-тархий ва конструктив ечимлари билан, 
мухандислик-геологик қидирув ишлари билан танишиш. Лойиҳавий-техник 
ҳужжатларни танлаш ва уларни таҳлил қилиш ҳамда олинган техник 
топшириққа асосан (4-илова, қ) иш дастурини (5-илова, қ) ишлаб чиқиш.