Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги

Рух - осон суюқланадиган (419°C), зичлиги 7000 кг/м
3
гача бўлган оқ 
ялтироқ металл. Рух, асосан қотишма таркибида бўлиб, мих, болт ва томбоп 
пўлат ва бошқаларни рухлашда ишлатилади. Оддий ҳароратда рух мўрт 
бўлади. 150°C гача қиздирганда пластик ҳолатга ўтади. Рух, рух сульфидли 
(ZnS) тоғ рудасидан олинади. 
Қўрғошин - юмшоқ, пластик оғир металдир. Зичлиги 11400 кг/м
3
эриш 
ҳарорати 327°C. Суюқ қўрғошин сув сингари қуйилиб ёйилади. Сульфат 
кислота таъсирига чидамии. Чўзилишдаги мустаҳкамлиги 2,1 МПа. Ренген 
нурларини ўтказмайди. Гамма нурлари қисман ўтади. Қурилишда қўрғошин 
махсус қувурларни занглашдан сақловчи қатлам сифатида ҳамда товуш ва 
сувдан муҳофаза қилишда ишлатилади. Қўрғошин сульфидли тоғ жинси 
рудасидан олинади. 
Қалай — юмшоқ, занглашга чидамли метал. Зичлиги 7230 кг/м
3
, эриш 
ҳарорати 232°C. Осон эрувчан қотишмалар олишда, пўлатни мис билан 
ёпиштиришда ишлатилади. Чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси 3,5-4,5 МПа. 
Чозилиш даражаси 40%, қаттиқлиги 12 га тенг. Саноатда тоғ жинси қалай 
тоши рудасидан олинади. 
9.6 Мис ва унинг қотишмалари. 
Пардозбоп мис қизил, жигаррангли рангли, зичлиги 8800 кг/м3, эриш 
ҳарорати 1083°C бўлган металдир. Чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси 2,0 
МПа, чўзилувчанлик даражаси 30-60% га тенг. Мис юмшоқ ва пластик темир 
бўлиб, электр ва иссиқликни ўзидан тез ўтказади. Мис мисли, сульфидли ва 

---

оксидланган рудалардан олинади. Асосан электр симлари ва ҳар хил 
пардозбоп қотишмалар олишда қўшилма сифатида ишлатилади. 
Мис билан рухни қўшиб олинган қотишма латун деб аталади. 
Латуннинг мустаҳкамлиги ва занглашга чидамлилиги юқори, шунингдек, уни 
совуқ ёки қизиган ҳолатда болғалаш мумкин. Айрим ҳолларда латунга 
қўрғошин, қалай, алюмин,кремний сингари металлар қўшиб. олинади. 
Латундан пардозбоп латун тахтаси, сим, қувурлар, шунингдек. меъморий 
қисмлар ишланади. 
Агар мисга 10% гача қалай қўшилса қалай бронзаси олинади. Бронза 
иншоотларнинг ички қисмида сантехника ускуналари, шамоллатиш 
ускуналари, карниз (қўш) фарнитуралар ва пардозбоп бронза тахта сифатида 
ишлатилади. 
Ҳозирги вақтда мис ва унинг қотишмалари қиммат бўлганлиги туфайли 
уларнинг орнига шиша, пластмассалар, кимёвий қайта ишланган ёғочлар 
кўплаб ишлатилмоқда. 
Титан кўринишидан пўлатга ўхшайди. Зичлиги 4500 кг/м
3
эриш 
ҳарорати 1725°C.Титан легирланган металл бўлиб, унинг мустаҳкамлигини ва 
ўтга чидамлилигини янада ошириш мақсадида титан эритмасига пўлат 
қўшилади. Титаннинг нодирлиги шундаки унинг мустаҳкамлиги, қаттиқлиги, 
ўтга бардошлиги пўлатга нисбатан юқори, шу билан бирга зичлиги пўлатдан 
икки баробар кичик. Алюминдан бироз оғир, аммо мустаҳкамлиги 5-6 баробар 
катта, ҳарорат -200°C гача совитилганда ҳам, унинг кислотага ишқорга, тузга, 
хлорга ва олтингугуртга чидамлилиги камаймайди. 
Титан рудаси (тоғ жинси) қазилма бойликлари АҚШ, Мексика, Россия 
(Урал), Канада, Ҳиндистон каби давлатларда топилган. Титан мустаҳкам ва 
енгил бўлганлиги сабабли космонавтика технологиясида кенг ишлатилади. 
Махсус флюслар ёрдамида титанни электр ёй ва электр тошқол билан 
пайвандлаш усуллари ишланган.