Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

Azot manbaalari. Zamburug’lar hayot kechirishida azot ozuqasi karbonga nisbatan kam hajm egallaydi. Buning sabablari, birinchidan, hujayra kimyoviy tarkibidagi azot miqdori karbonga nisbatan 5-6 marta kam; ikkinchidan, karbon birikmalari ayni vaqtda ham konstruktiv, ham energetik almashinuvda ishlatilishi tufayli ularning katta miqdorlari opzlashtiriladi. Ammo zamburug’ metabolizmida azotning roli karbonnikidan kam emas.

Organizm aminokislota, oqsil, nukleotid, xitin va boshqa azotli birikmalarni sintez qila olishi uchun muhitda opzlashtirilishi mumkin boplgan azot manbai mavjud boplishi lozim. Bu maqsadda zamburug’lar azotni ham mineral, ham organik manbaalardan olishi mumkin. Mineral azotning eng universal manbai nitratlar azotidir. Nitratlar (No₃^-) va nitritlar (No₂^-) azotini zamburug’larning 90 foizchasi opzlashtira oladi. Ular qatoriga kopp askomitsetlar va deyteromitsetlar hamda bahzi yog’och va taxtani yemiruvchi zamburug’lar kiradi. Bahzi zamburug’lar, mumkin ularda nitrat tiklovchi qobiliyat yopqligi tufayli, azot tuzlarini opzlashtira olmaydi. Oomitsetlarning koppchiligi va bahzi bazidiomitsetlar nitrat azotini yaxshi opzlashtira olmaydi. penicillium ammoniophylum nitrat azotini ishlata olmaydi.

Zamburug’larning koppchiligi azotga ehtiyojini ammoniy tuzlari, bahzilari esa ham ammoniy, ham nitrat tuzlari hisobiga qoplaydi. Misol uchun A. niger rN pastligida nitrat azotini, rN 3 dan yuqori boplganida esa birinchi navbatda ammoniy azotini opzlashtiradi. Bu misol atrof-muhit sharoitlari zamburug’ modda almashinuvi uchun naqadar muhimligidan dalolatdir.

Azotli organik birikmalarni faqat ammiak hosil qilib parchalaydigan zamburug’lar opzlashtira oladilar. Ekstratsellyular proteaza sintez qiladigan zamburug’lar uchun ipak va teri kabi substratlar azot manbai bopla oladi.

phoma, Rhizoctonia, pullularia, puccinia turkumlariga mansub turlar gaz shaklidagi azotni opzlashtiruvchi (azotfiksatsiya qiluvchi) zamburug’larning kichik guruhiga kiradi.