Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

10-jadval. Bahzi zamburug’ turlarining UB nurlanishga (408 Dj/m²) chidamliligi

Opta chidamli turlar (hayotchanlikni saqlash 10% va kopproq)	CHidamli turlar (hayotchanlikni saqlash 1-10%)	Sezgir turlar (hayotchanlikni saqlash 0,01-1%)	Opta sezgir turlar (hayotchanlikni saqlash 0,01% va kamroq)
Hormiscium stilbosporum Dendriphium macrosporioides Cladosporium sp. Curvularia lunata Bipolaris spicifera Exserohilum turcicum Stemphylium sarciniforme	Rhinocladium sporotrichoides	Cladosporium linicola C. hordei C. atroseptum C. macrocarpum	Cladosporium elegantulum phialophora sp. Chloridium apiculatum Diplorhinotrichum sp.
	R. nigrosporoides Arthrinium sphaerospermum Humicola grisea Trichocladium opacum Trichocladium canadensis Bispora sp. Curvularia geniculata Alternaria sp. Alternaria alternate Stemphylium ilicis S. botryosum Chrysosporium sp. Trichocladium sp. Stachybotrys alternans Humicola sp.
		C. brevi-compactum var. tabacinum
		C. griseo-olivaceum C. transchelii Oidiodendron cerealis O. flavum Scolecobasidium variabile S. constrictum Trichosporium nigricans Curvularia pallescens Alternaria dianthicola Humicola fusco-atra H. grisea Aureobasidium pullulans

Zamburug’lar quyosh radiatsiyasining katta dozalariga chidamliligi kopp arxitektura yodgorliklari, monumental haykallar va devor rassomchilik asarlari saqlanishiga xavf tug’diradi. UB nurlanishga opta chidamli zamburug’lar ochiq havoda (hatto quyosh radiatsiyasining katta dozalari mavjud boplgan baland tog’larda) joylashgan inshoot, bino va qurilmalarni zararlaydi.

Ionlovchi nurlanish. Zamburug’larning ionlovchi nurlanishga chidamliligi keng koplamda opzgaradi. Dematiaceae oilasiga mansub topq tusli gifomitset turlari orasida bu opzgarishlar 100 martaga yetadi. Umuman topq tusli zamburug’lar -nurlanishga chidamliligi bilan ajralib turadi; Stemphylium va Alternaria turlari ~161 kl/kg (625 krad) dozaga chidaydi.

Zamburug’lar chidamliligi bilan ular yashaydigan muhitdagi radiatsiya darajalari orasida korrelyatsiya mavjudligini koprsatish uchun hozirgi davrda mahlumotlar yetarli emas. Ammo mikroorganizmlar radioaktiv nurlanishga adaptatsiya qilishi mahlum. Misol uchun, yadro reaktorida pseudomonas, gopsht konservasida esa 500 grey nurlanishda ham faolligini sezilarli darajada yopqotmagan Micrococcus radiodurans bakteriyalari aniqlangan. Bu misollar bakteriyalarga tegishli boplsa ham, amalda keng qopllaniladigan usul – oziq-ovqat mollarini -nurlari bilan sterilizatsiya qilish jarayonida zamburug’larning ham radiorezistent shtammlari paydo boplishi ehtimoldan xoli emas.

Mikroorganizmlar radiatsion shikastlanishi va ularning ionlovchi nurlanishdan himoya mexanizmlari oprganilmoqda. Ionlovchi nurlanish DNK ni shikastlashi haqida bilvosita dalillar olingan. Radiorezistentlik asosida shikastlangan DNK ni hujayra ichida reparatsiya qiluvchi jarayonlar yotadi, deb hisoblanadi. DNK reparatsiyasi sistemalari haqidagi zamonaviy tasavvurlar har xil organizmlar, jumladan Aspergillus nidulans, Coprinus lagopus va Saccharomyces cerevisiae zamburug’larining radiosezgir mutantlari bilan optkazilgan tadqiqotlarga asoslangan.

Ionlovchi nurlanishga chidamli mutantlar hali yaxshi oprganilmagan, ammo kelajakdagi tajribalar radiorezistentlikning tabiatini tushunishga kopmak boplishi mumkin.

Atrof-muhitdagi radiatsiyaning yuqori dozalariga mikroorganizmlar reaktsiyasini oprganish nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Mikroorganizmlarga letal effekti boplgan dozalar materiallarni mikrodestruktorlardan himoya qilishda qopllaniladi. Misol uchun orqasini mog’or (60 tacha zamburug’ turlari) butunlay qoplagan firhavn Ramzes II ning mumiyosi -nurlar vositasida sterillangan. Grenobldagi yadro tadqiqotlari Markazi ishlab chiqqan bu metod hozir koppgina badiiy boyliklar va arxeologik hujjatlarni bioemirilishdan himoyalashda ishlatilmoqda.