Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таoлим вазирлиги Фарғона давлат университети Гуманитар факультети

Меҳнат унумдорлигини оширишнинг моддий-техника омилларига фан-техника тараққиётини узлуксиз ривожлантириш асосида меҳнатнинг техника ва энергия билан таoминланишини ошириш киради. Ишлаб чиқаришда фан-техника тараққиётининг асосий йўналишлари қуйидагилардир: ишлаб чиқаришнинг автоматлаштиришга ўтиш муносабати билан уни механизациялаш; меҳнатнинг энергия билан таoминланишини ошириш асосида машина ва асбоб-ускуналар қувватининг ортиши; ишлаб чиқаришни электрлаштириш; саноат ва қишлоқ хўжалигининг бир қанча тармоқларида ишлаб чиқаришни кимёлаштириш; бутунлай янги технологияларнинг яратилиши (улар ишлаб чиқариш интенсивлигини оширишини таoминлайди ва жонли меҳнат сарфини кескин қискартиради); ишлаб чиқаришга материал сарфланишининг пасайиши ва моддий ресурсларнинг тежалиши; машиналар ва асбоб-ускуналар ихтисослашувининг чуқурлашуви ва шу кабилар. Энергиянинг янги қудратли манбалари — атом, ички ядро, геотериал, космик ва ҳоказо турларининг ўзлаштирилиши ҳам муҳим аҳамият касб этади.
Моддий-техника омиллари таoсири натижасида меҳнат унумдор-лиги кучи кўп марта ва маҳсулотюшг технологик сермеҳнатлик даражаси (т) пасаяди. Сермеҳнатлик даражаси кўрсаткичи бўйича меҳнат унумдорлигининг ўсиши қуйидаги формулалар билан аниқланади:



буерда: М — Меҳнат унумдорлигиншг ошиши, %;
М_с<1 — маҳсулот бирлиганинг сермеҳнатлик даражасининг
пасайииш, %; Мс — маҳсулот бирлипшинг еермеҳнатлик даражасишшг
пасайшш, киши-соат;
С^,— тадбирни жорий этишдан одцин маҳсулот бирлигики тайёрлаш ишларини бажариш учун зарур бўладиган бошлашич сермеҳнатлик даражаси.
Мисол: Агар янги асбоб-ускуналарни жорий этиш натижасида маҳсулот бирлигининг сермеҳнатлик даражаси 12 % камайган бўлса, меҳнат унумдорлиги 13,6 % ортади:

Деталp тайёрлашнинг бошланғич сермеҳнатлик даражаси 42 киши-соат, янги технология киритилганлиги сабабли у 5 киши соатга камайди, бунда меҳнат унумдорлиги 13,5 % ортади:



Меҳнат унумдорлигининг ўсишига доир ташкилий омилларга корхоналар, тармоқлар ва умуман ҳалқ хўжалигида ишлаб чиқаришни ташкил этиш киради. Хусусан корхоналарни мамлакатимиз ҳудудлари бўйича жойлаштириш, мамлакат ичида, ҳам чет мамлакатлар билан транспорт алоқаларини йўлга қўйиш; корхоналарни ихтисослаштириш ва уларни кейинчалик кооперациялашуви; моддий-техника, энергия таoминоти, таoмирлаш хизмати кўрсатиш ва ҳоказолар катта аҳамиятга эгадир. Корхоналар ичида ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг яхшиланишига доир муҳим вазифалар қуйидагилардир: ривожланаётган бозорнинг истиқболли эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда режалаштириш сифатини ошириш; ишлаб чиқаришни ташкилий-техник жиҳатдан тайёрлашни ташкил этиш; янги техника ва технологияни ўз вақтида жорий қилиш; ишлаб турган асбоб-ускуналарни замонавийлаштириш; машиналар, механизмлар, асбоб-ускуналар, аппаратларни жорий ва капитал таoмирлашни ташкил этиш, шунингдек, корхона ичида моддий-техника таoминотини ташкил этиш.