Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва



Download 1,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/32
Sana10.07.2022
Hajmi1,04 Mb.
#770939
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   32
Bog'liq
Генетика ва биотехнология фанидан маърузалар матни Чачилгани

Саволлар
1. Қуйидаги терминларни тушунтиринг: а) генларнинг ўзаро таъсири; б) 
комплементарлик ва эпистаз; в) модификатор генлар; г) пенетренлик ва 
экспрессивлик; д) ташқи таъсир натижасида белгилар модификасияси. 
2. эпистаз доминантликдан нимаси билан фарқ қилади? 
3. эпистаз таъсирининг иккинчи бўғинида (Ф
2
да) белгилар 
ажралишининг нисбати нимага боғлиқ? 
ПОЛИМЕРИЯ ХОДИСАСИ. 
Режа: 
1.Аллел эмас генлар ўзаро таъсири. 
2.Миқдорий ва сифат белгиларининг бир-биридан фарқи ва наслга 
ўтиши. 
3.Нилсон- эле тажрибасининг мохияти хакида. 
4.Миқдорий белгиларни биринчи ва иккинчи авлодда наслга ўтиш 
қонуниятининг таҳлили. 
5.Ф
2
авлодда полимер генлар генотип ажралишининг статистик 
таҳлили. 
Адабиётлар: 3, 5, 9, 10 
1. Г.Менделдан кейинги текширишларда айрим холатларда битта ген 
белгини юзага чиқишида унга аллел бўлмаган иккинчи ген уз таъсирини 
кўрсатиши кузатилди. Одатда аллел эмас генлар ҳар хил жуфт 
хромосомаларда жойлашган ва бир белгини ривожланишига бир хил таъсир 
кўрсатади. Лекин ҳар бир ген ўзи алоҳида белгини кучайишига ўхшаш таъсир 
кўрсата олмайди. 
Аллел бўлмаган бир хилдаги бир нечта ген битта белгини 
ривожланишига ўхшаш таъсир кўрсатиши генларнинг полимер таъсири 


34 
дейилади. Одатда полимер генлар битта ҳарф билан ифодаланади, яъни А
1
, А
2

А
3
, А
4
ва хоказо. 
2. Жуда кўп миқдорий белгилар шу жумдалан, хўжалик қимматига эга 
бўлган белгилар ушбу полимер типда наслга ўтади: масалан, ўсимлик бўйини 
баландлиги, дон таркибидаги оқсил, витамин миқдори, вегетасия даврининг 
узунлиги, ғўзада 1 дона кўсак оғирлиги, тола узунлиги, ингичкалиги, чиқиши. 
Буғдойдан 1 бошоқдаги донлар сони, бир дона доннинг оғирлиги. Миқдорий 
белгиларни ўлчаш санаш ёки тарозида тортиш йўли билан ўрганилади. Бундай 
белгилар одатда полиген типда наслга ўтади, яъни бир жуфт ген эмас, балки 
бир белгини ривожланишига бир хил таъсир кўрсатувчи бир неча генлар 
назоратида юзага чиқади. Бундай генлар полимер генлар дейилади. 
3. Полимер генларни наслга ўтиш қонуниятларини швед генетиги 
Нилсон-Еле биринчи марта 1908 йилда қизил ва ок буғдой навларини ўзаро 
чатиштириб (3-расм) уларнинг иккинчи авлодида белгилар монодурагай 
чатиштиришдагидек 3:1 нисбатда ажралишини кузатди. Кейинчалик шундай 
белгилар бўлган айрим буғдой навлари (тўқ қизил ва оч навли) бўлиб 
чатиштирилганда иккинчи авлодда белгилар 3:1 нисбатда эмас 15:1 нисбатда, 
яъни 15 таси рангли (қизил)ва 1/16 таси рангсиз (оқ) бўлиб чиқди 
Рангли буғдой донлари ранг жиҳатдан бир хил текис бўлмасдан тук 
қизилдан то оч қизғиш ранггача ҳосил бўлади, яъни биринчи гуруҳ 15/16 
ўсимликларнинг ранги ҳар хил қизил бўлиб, фақат 1/16 оқ эди. 
4. Ажралишнинг генетик таҳлили шуни кўрсатадики, қизил рангниниг 
аллелнинг доминант генлари –А
1

2
, оқ рангни эса ресесиви а
1

2
юзага 
чиқаради. Буғдой дон ранггининг ўзгариш даражаси генотипида иштирок 
этган шу белгига таъсир қилувчи доминант генлар сонига боғлиқ. Нилсон-Еле 
тажрибасини таҳлил қилиб қуйидаги хулосага келиш мумкин. 
Буғдой рангини ўзгариши генотипда иштрок этган доминант генлар 
сонига боғлиқ. Иккинчи бўғин (Ф
2
) ўсимликлари генотипда доминант генлар 
сони турлича: 
1)
1/16 қисм ўсимликларда 4 та доминант ген (А
1
, А
2
, А
3
, А
4
) бўлиб, дони тўқ 
қизил рангга 
2)
4/16 қисм ўсимликларда 3 та доминант ген (2 таси А
1
А
1
А

а
2
, 2 таси А
1
а
1
А
2
А
2

3)
6/16 қисм ўсимликларда 2 та доминант ген (4 таси А
1
а
1
А
2

2
1 таси А
1
А
1
а
2
а
2
, 1 таси а
1
а
1
А
2
А
2



35 
3-расм. Генларнинг полимер таъсири. Буғдойда дон рангининг наслдан-наслга 
ўтиши. 
4)
4/16 қисм ўсимлиларда 1 та доминант ген (2 таси А
1
а
1
а
2
а
2
, 2 таси а
1
а
1
А
2
А
2

5)
1/16 қисм ўсимликларда доминант ген йўқ – 0 та, яъни 2 таси рессив ген – 
а
1
а
1
а
2
а
2
бор. 
Умуман иккинчи авлод дурагайларнинг генотип буйича ажралишини 
қуйидагича таҳлил қилиш мумин. 
Доминант генлар сони бўйича 4 д, 3 д, 2 д, 1 д, 0 д 
Такрорланиш частотаси 1, 4, 6, 4, 1 


36 
Рангли (фенотип) тўқ қизил, қизил, оч қизил, очроқ қизил, янада очроқ 
қизил 
Тажрибада шуни нарса маълум булдики, агар белги 2 жиддий 
полимер генлар назоратида чиқса-А
1
А
1
А
2
А
2
ва а
1
а
1
а
2
а
2
Ф
1
дурагайлари 
оралиқ кўринишда А
1
а
1
А
2
А
2
бўлади. Ф
2
авлоди ҳам асосан 14/16 қисм 
дурагайлар оралиқ – ҳар хил даражада қизил, фақат 1/16 қисм тўқ қизил-она 
ўсимликка ўхшайди ва яна 1/16 қисм дурагайлар отага ўхшаб оқ рангли 
бўлади. 
Генотип буйича дурагайлар 5 хил генотипга эга бўлади ва улар 
нисбати 1

4

6

4


Агар белги 3 та жуфт полимер генлар назоратида юзага чикса Ф2 
авлод генотип 7 та бўлиб, 1

6

15

20

15

6

1 нисбатда ажралиш ҳосил 
қилади. Юқорида кўрсатилган генотип ажралииши нисбатлари Нютон биноми 
коеффисиентининг ажралиш қонуниятига мос келади, яъни (п

қ)
2
1

4

6

4

1-
2 жуфт ген, (п

қ)
3
1

6

15

20

15

6

13 жуфт ген. 
Белгилар полиген наслга ўтишда иккинчи авлодда ота-она формалар 
жуда оз учрайди. Агар белги 2 жуфт ген назоратида бўлса – ресессив ёки 
доминант гомозигот (а
1
а
1
а
2
а
2
) тин – 1:15, 3 та жуфтли назоратида бўлса-1:63, 4 
жуфт ген назоратида бўлса-1:255 нисбатда жуда кам учрайли. 
Чатиштиришда полимер генлар сони катта бўлганда иккинчи Ф
2
авлодда ота-она формалар амалда учрамайди. Одатда ота-она формаларининг 
Ф
2
авлодда ота-она формалар амалда учрамайди. Одатда ота-она 
формаларининг Ф
2
авлодда ажралиб чиқиш сонига қараб полимер генлар сони 
ҳақида тахминий фикр юритиш мумкин. Шундай қилиб миқдорий белгилар 
наслга ўтиш Ф
1
биринчи авлодда асосан ота-онага нисбатан оралиқ характерда 
бўлса ҳам, кўшимча шу белгилар бўйича гетерозис ходисаси кузатилади, яъни 
ота-она кўрсаткичларини ўртачасига нисбатан кучлирок бўлади. Одатда ота-
она формалари фенотип жиҳатдан яқин, лекин генетик таркиби ҳар хил бўлса, 
баъзан гетерозис қуйидаги холларда намоён бўлади: масалан, генотип А
1
А
1
а
2
а
2
х а
1
а
1
А
2
А
2
, дурагай Ф
1
авлоди А1 а1 А2 а2 – доминантлик, ўта 
доминантлик, генларни ўзаро таъсири остида гетерозис ходисаси намоён 
бўлади. 
Генларни полимер таъсирининг биологик аҳамияти шундаки, битта 
ген иштрокида юзага чиққан белгиларга қараганда жуда мустаҳкам ва турғун 
бўлади. Полиген генлар бўлмаганда организм ҳар хил таъсирларга, айниқса 
мутаген омилларга берилувчан бўлар эди.

Download 1,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish