Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва

I-БЎЛИМ. ГЕНЕТИКА ВА ЭВОЛЮЦИОН ТАЪЛИМОТ
. 
 
1-Мавзу: ГЕНЕТИКА ФАНИНИНГ ВАЗИФАСИ, УСЛУБЛАРИ, ТАРИХИ 
ВА УНИНГ ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ
ВА ТИББИЁТДАГИ АҲАМИЯТИ. 
Режа: 
1.Генетика фани ҳақида тушунча. 
2.Генетиканинг текшириш усуллари. 
3.Генетика фанининг ривожланиш тарихи. 
4.Генетиканинг эришган ютуқлари ва унинг амалий аҳамияти. 
Адабиётлар: 1, 2, 5, 7. 
1). Генетика фани тирик организмларнинг икки асосий хусусияти-ирсият 
ва ўзгарувчанлигини ўрганади. Генетика грекча «генетикос» сўзидан олинган 
бўлиб, туғилиш, келиб чиқиш деган маънони билдиради. Генетика 
ўрганадиган манба тирик организмлар – ўсимликлар, ҳайвонлар, 
микроорганизмлар, хатто вируслар ҳам бўлиб, улар барчаси ҳужайрадан 
тузилган. 
Ирсият деганда одатда организм ўз белгилари ва ривожланиш 
хусусиятларини келгуси наслга ўтказиш хоссаси тушунилади. Ирсий белгилар 
ва хусусиятларини бир бўғиндан кейинги бўғинларга ўзгармаган ҳолда ўтиши 
ҳужайрада ёзилган ахборотга асосан юзага чиқади. Бу хусусият ҳайвонлар, 
ўсимликлар ва микроорганизмларда авлод, тур ва зот, навларга оид 
белгиларни авлодда сақланиб қолишини таъминлайди. 
Ҳужайра ядросида жойлашган хромосомалар ирсиятнинг моддий негизи 
бўлиб, авлодлар ўртасида навбатланишни таъминловчи асосий манба 
ҳисобланади. 
Жинсий кўпайишда эркак (сперма) ва урғочи (тухум) ҳужайраларининг 
ўзаро қўшилиш, яъни уруғланиш даврида, хромосомалар ота-онадан наслга 
ўтади. Демак, ирсиятнинг моддий негизи жинсий ҳужайраларда жойлашиб, 
авлодлар шу ҳужайра орқали ўзаро боғланади. Бунда она ҳужайрада бўлган 
белги ва хусусиятлар хромосома орқали қиз ҳужайраларига берилади. Ирсият 
туфайли буғдой уруғидан буғдой, арпа уруғидан арпа униб чиқади. 
Генетика ўзгарувчанликни ҳам ўрганади, чунки авлод бир хил бўлмайди. 
Инглиз олими Ч.Дарвин кўрсатишича, хатто бир турга кирувчи индивидлар 
ҳам бир-биридан фарқ қилади. Биологияда генотипни ташқи муҳит 
факторлари таъсирига реаксияси ўзгарувчанлик дейилади. Ўзгарувчанликнинг 
бир неча хиллари мавжуд: мутасион ва модификасион ўзгарувчанлик, ташқи 
факторлар ва ички ирсий модда генларини ўзгаришига боғлиқ бўлади. 
Шундай қилиб генетика фани бир-бирига қарама-қарши бўлган 2 хусусият 
ирсият ва ўзгарувчанликни ва уларнинг келиб чиқиш сабабларини ўрганади. 

---

6 
2). Генетика фанида тирик организмларнинг ирсият ва ўзгарувчан-ликни 
ўрганишдаги асосий усул -генетик таҳлил ҳисобланади. У ўз ичига бир неча 
текшириш усулларини олади: