|
29-мавзу. Сут эмизувчилар ёки даррандалар синфи
Синфнинг умумий таърифи. Сут эмизувчиларнинг келиб чиқиши ва эволюциясига сабаб бўлган омиллар. Қирилиб кетган турлари ва уларнинг қадимги рептилиялар билан алоқадорлиги ва эволюцияси. Ҳозирги замон сут эмизувчиларининг систематикаси: бир тешиклилар, халталилар, йўлдошлилар ва уларнинг асосий биологик хусусиятлари. Йўлдошли сут эмизувчилар систематикаси ва уларнинг туркумларига қисқача таъриф. Асосий аъзолар тизимиининг морфологик ва функционал таърифномаси; тери қоплағичлари, скелети. Нафас олиш, овқат ҳазм қилиш, қон айланиш ва лимфатик тизими. Сийдик-таъносил тизими. Асаб тизими ва сезги аъзолари. Марказий асаб тизими ва бош миясининг тузилишидаги ўзига хос хусусиятлари.
30 – мавзу. Сут эмизувчилар биологияси, географик тарқалиши. Экологик гуруҳлари.
Хулқ атворининг (этологияси) мураккаб шакллари. Сут эмизувчилар биологияси, географик тарқалиши. Экологик гуруҳлари. Сув муҳитини иккиламчи ўзлаштириш, мавсумий ритм. Уларнинг овқатланиши ва экотизимдаги ўрни, овланадиган турлари, улардан маҳсулот тайёрлаш, муҳофаза қилиш, қишлоқ ҳўжалиги зараркунандалари, касал тарқатувчи ва хонакилаштирилган турлари. Ўрта Осиё сутэмизувчиларининг турли-туманлиги. Овланадиган, йўқолиб бораётган ва қўриқланадиган турлари. Ўзбекистон Қизил Китобига киритилган сут эмизувчилар турлари ва уларнинг тарқалиши. Ўзбекистонда териология муаммолари ва сут эмизувчиларни ўрганишга бағишланган асосий йўналишлар.
III. Амалий машғулотлари буйича кўрсатма ва тавсиялар
Амалий машғулотлар учун қуйидаги мавзулар тавсия этилади:
Protozoa(Бир хўжайралилар) кенжа олами. Тип Euglenozoa: Синф Euglenoidea (Эвгленалар). Вакиллар: Euglena viridis ёки Euglena gracilis. Тузилиши ва кўпайиши.
Kinetoplastida (Кинетопластидлар) синфи. Вакиллари: трипаносома, лямблия, лейшмания, трихомонас.
Chlorophyta (вольвокслар) типи. Колониал хивчинлилар. Вакил:Volvox sp. (вольвокс). Тузилиши ва кўпайиши.
Инфузориялар (Infusoria) ёки Kиприклилар типи (Ciliophora). Киприкли инфузориялар синфи (Ciliata). Парамеция (туфелка) инфузориясининг тузилиши ва кўпайиши.
Апикомплекса (Apicomplexa) ёки Спора ҳосил қилувчилар (Sporozoa) типи. Грегариналар (Gregarinina) синфи. Суварак грегаринасининг тузилиши ва ривожланиши.
Hematozoea (Қон споралилари) синфи. Вакил: Plasmodium sp.(безгак плазмодиуми). Тузилиши ва ривожланиш цикли.
Саркодалилар синфи (Sarcodina). Вакиллари: амёба, арцелла, диффлюгия, фораминифера.
Ғовактанлилар типи Sycon raphanus нинг тузилиши, тана ҳужайралари.
Бўшлиқичлилар (Coelenterata) типи, Гидрозоалар (Hydrozoa) синфи. Вакиллар: Чучук сув гидраси, колониал вакил - обелия.
Сцифомедузалар (Scyphozoa) синфи. Аурелия медузасининг тузилиши ва ривожланиши.
Коралл полиплар – Anthozoa. Actinia equine ниниг ташқи тузилиши.
Platyhelminthes (Ясси чувалчанглар) типи, Turbellaria (Киприкли чувалчанглар) синфи: Вакил: Dendrocoelum lacteum(оқ планария). Ташқи ва ички тузилиши.
Ясси чувалчанглар типи (Plathelminthes). Сўрғичлилар (Trematoda) синфи. Жигар қуртининг ташқи, ва ички тузилиши, ривожланиш цикли.
Тасмасимон чувалчанглар (Cestoda) синфи. Вакиллар: Қорамол солитёри, Чўчқа солитёри, эхинокок. Тасмасимон чувалчангларни айрим вакилларини ривожланиши.
Моллюскалар (Mollusca) типи. Пластинкажабралилар (Lamellibranchia) синфи. Бақачаноқни тузилиши.
Қориноёқли моллюскалар (Gastropoda) синфи. Ток шилиғининг тузилиши.
Cephalopoda (Бошоёқлилар) синфи: Вакил: Sepia officinalis(каракатица), ташқи ва ички тузилиши.
Халқали чувалчанглар типи (Annelida). Кўп қилли чувалчанглар (Polychaeta) синфи. Вакиллар: Нереис ёки қум чувалчангининг тузилиши
Кам қилли чувалчанглар (Oligochaeta) синфи. Ёмғир чувалчангининг ташқи ва ички тузилиши. Аҳамияти.
Зулуклар (Hirudinea) синфи. Тиббиёт зулугининг ташқи ва ички тузилиши.
Бўғимоёқлилар типи (Arthropoda). Хелицералилар кенжа типи, Ўргимчаксимонлар синфи. Чаён, фаланга, ўргимчак ва кананинг ташқи ва ички тузилиши.
Қисқичбақасимонлар синфи, дафниянинг тузилиши
Юксак қисқичбақасимонлар. Ўноёқлилар туркуми (Decapoda). Дарё қисқичбақасининг ташқи ва ички тузилиши.
Tracheata (Трахеялилар) кенжа типи, Myriapoda (Кўпоёқлилар) синфи. Вакил: Lithobius forficatus (костянка), ташқи тузилиши.
Трахеялилар кенжа типи (Tracheata). Ҳашаротлар (Insecta) синфи. Вакиллар: суварак, чигиртка ёки қўнғизни ташқи тузилиши.
Хашаротларнинг ички тузилиши. Ҳашаротларнинг постэмбрионал ривожланиш турлари.
Ҳашаротларнинг кўпайиши ва ривожланиш босқичлари
Тўгарак чувалчанглар (Nemathelminthes) типи. Нематодалар (Nematoda) синфи. Вакиллар: Одам аскаридаси, Чўчқа аскаридаси ёки От аскаридасининг ташқи, ва ички тузилиши.
Фитонематодалар. Илдиз бўртма нематодасининг тузилиши ва ривожланиши. Ўсимлик илдизида бўртмалар ҳосил қилиши.
Игнатерилилар типи (Echinodermata). Денгиз юлдузлари (Asteroidea) синфи. Денгиз юлдузининг ташқи ва ички тузилиши.
31.Чала хордалилар типи - Hemichordata. Ичак билан нафас олувчилар – Enteropneusta. Баланоглосс – Balanoglossus gigas мисолида тип вакиллари тузилишининг асосий белгилари.
32.Хордалилар типи – Chordata. Хордалиларнинг умумий тузилиши.
Қобиқлилар ёки личинкахордалилар - Urochordata. Сальп ва аппендикуляриялар синфи вакилларига мисоллар.
33.Асцидиялар синфи. Биологик хусусиятлари: якка ва колония бўлиб яшовчи, ўтроқ ва эркин сузувчи турлари. Асцидиянинг тузилиши, кўпайиши ва ривожланиши: жинсий ва жинссиз кўпайиш, личинкасининг тузилиши ва ривожланиш даврлари.
34. Бош суяксизлар кенжа типи - Acrania. Тузилишининг асосий белгилари ва систематикаси. Келиб чиқиши.
35. Бошхордалилар синфи - Cephalochordata. Ланцетник мисолида ташқи ва ички тузилиши. Тери қоплағичлари, ўқ скелети, қон айланиши.
36. Умуртқалилар кенжа типи - Vertebrata. Систематик гуруҳлари, скелет тузилиши, қон айланиш овқат ҳазм қилиш тизимлари.
37. Умуртқалиларнинг нафас олиш ва айириш тизимлари.
38. Минога ва миксиналар. Тўгарак оғизлиларнинг озиқланиши, тери қоплағичлари, ўқ скелети, бош скелети, қон айланиш, нафас олиш, айирув ва қон айланиш тизимлари.
39. Балиқлар катта синфи - Pisces. Тоғайли балиқлар синфи - Chondrichthyes. Тиканли акуланинг ташқи ва ички тузилиши.
40. Суякли балиқлар синфи - Osteichthyes. Карп балиғининг ташқи ва ички аъзолари.
41. Суякдор балиқлар ташқи тузилишининг хилма-хиллиги.
42. Сувда ҳам қуруқда яшовчилар ёки амфибиялар синфи - Amphibia. Кўл бақасининг тери тузилиши.
43. Бақанинг скелет тузилиши мускулатураси.
44. Амфибияларнинг қон айланиш, асаб, нафас олиш ва овқат ҳазм қилиш тизимлари. Кўпайиши ва ривожланиши.
45. Судралиб юрувчилар синфи – Reptilia. Тухумининг тузилиши, муртак пардаларининг ҳосил бўлиши ва ривожланиши.
46. Қора илоннинг жағ ва заҳар тишининг тузилиши.
47. Калтакесакнинг ташқи ва ички тузилиши, қоплағичлари. Қон айланиш тизими.
48. Қушлар синфи – Aves. Қушларнинг учишга мосланиш белгилари, турли- туманлиги.
49. Каптарнинг ички ва ташқи тузилиши, қон айланиш ва нафас олиш тизимлари. Скелети ва пат тузилиши. Птерилий ва аптерилийлар.
50. Сут эмизувчилар синфи – Mammalia. Сут эмизувчилар скелетининг тузилиши. Қуён мисолида сут эмизувчиларнинг ташқи ва ички аъзолари.
51. Сут эмизувчилар териси тузилиши. Лабораторияда каламуш ёриб, ички тузилишини ўрганиш
Амалий машғулотлар мультимедиа қурулмалари билан жиҳозланган аудиторияда бир академик гуруҳга бир профессор-ўқитувчи томонидан ўтказилиши зарур. Машғулотлар фаол ва интерфактив усуллар ёрдамида ўтилиши, мос равишда муносиб, замонавий лаборатор технологиялар қўлланилиши мақсадга мувофиқ.
Do'stlaringiz bilan baham: |
