Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш

II. АҚЛИЙ МЕҲНАТ 
Автоматлашти-
рилганннн 
жиҳозларни 
бошқариш 
 
Маъмурий 
бошқариш 
касблари 
 
Операторлик 
фаолияти 
Интелектуал 
(иш) меҳнат 
касблари
 

---

205 
II 
Хронометраж кузатишлар: 

иш кунининг юкланганлиги; 

иш кобилияти динамикаси; 

иш ҳолати тавсифи; 

вақт бирлигида ишлаб чиқариш унумдорлиги; 

ишлаб чиқариш омилини иш куни давомида таъсир этиш давомийлиги; 

меҳнат ва дам олиш тартибини давомийлиги ва қулайлиги. 
III 
Эргономик системани ўрганиш:

антропометрия; 

фотогониометрия; 

иш жойини ташкиллаштириш; 

жисмоний зўриқишнинг катталиги. 
3-жадвал 
Меҳнат жараѐнининг психологик текширув усуллари 
I 
Сўров усули. 
Анкетали сўров, оғзаки сўров-суҳбат, интервью 
II 
Кузатиш усули 
Иш жараѐнини боришини кузатиш, ишчиларнинг иш бажариш давомида 
ўзини тутишини (мимикаси, тана ҳолати, нутқи) кузатиш, меҳнат 
натижасини кузатиш, суратга олиш, хронометраж текширув 
ўтказиш. 
III 
Тажриба усули 
Ишлаб чиқариш жараѐнининг лаборатория шароитида моделлаштириш, 
ишлаб чиқариш тажрибасини лаборатор шароитида ўрганиш. 
IV 
Психологик синовлар: 
Хотирани, эътиборни, фикрлашни текшириш ва бошқалар 
V 
Шахсий хусусиятларни баҳолаш. 
Шахсий сўров, ҳамкасблари берган тавсифига қараб баҳолаш, ишчини 
меҳнатга бўлган муносабатини аниқлаш, касбни эгалланганлигини 
маҳоратини баҳолаш 
 
 
Юрак ва қон томир системасининг реакцияси. 

---

206 
4-расм. ПАВ-01 асбоби. 
Томир уриш тезлигини аниқлаш кўпинча пайпаслаш (пальпация) йўли билан 
аниқланади, ундан ташқари пульсатахометр ва айрим бошка асбоблар (ПАВ-01, 
кардиотестор) ѐрдамида ҳам аниқлаш мумкин. Бу асбобларда ишлаш тартиблари алоҳида 
берилади. Қон босимини аниқлаш клиник ва физиологик практикада қўлланиладиган маълум 
асбоблар ѐрдамида амалга оширилади. Ундан ташқари ПАВ-01 асбобида ҳам аниқлаш 
мумкин. 
Юрак қон томир системаси функциясининг аҳамиятга молик кўрсаткичларидан бири 
юракдан ҳайдаб чиқариладиган қоннинг дақиқалик ва юракни бир марта ургандаги ҳажми 
ҳисобланади. Чунки иш пайтида, айникса жисмоний иш бажарганда бу кўрсаткичлар бир 
неча марта кўпайиши мумкин. Бу кўрсаткичларни аниқлаш учун бир қатор формулалар 
таклиф қилинган, жумладан қуйидаги (СТАРР) формулалар: 
Қоннинг бир уришдаги ҳажми (ҚБУХ):
ҚБУХ=100+0,5 ПБ-0,6 ДБ-0,6 Ё 
Бунда: ПБ – пульс босими (систолик ва диастолик босимлар ўртасида фарқ); 
ДБ – диастолик босим; 
Ё – текширилувчининг ѐши. 
Қоннинг дақиқалик ҳажми (КДХ):
КДХ=ҚБУХ*ПЧ 
Бунда: ҚБУХ – қоннинг бир уришдаги ҳажми; 
ПЧ – пульс частотаси. 
Электрокардиография услуби асосан клиник амалиѐтда кўпроқ қўлланилади. 
Гигиеник амалиѐтда камдан-кам ҳолларда ишлаб чиқаришда ўтказилган айрим илмий-
амалий тадқиқотлардагина қўлланилиши мумкин.