Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалиги вазирлиги доривор ўсимликлар кафедраси

Географик тарқалиши. Ариқ, кўл бўйларида, ўтлоқ, тўқай, буталар орасида ва бошқа нам ерларда ўсади. Молдова, Украина, Белорус, Россиянинг Oврупо қисмининг ўрмон-чўл зонасида ва Қрим, Кавказ, Fарбий Сибир, Қозоғистон ҳамда Ўрта Осиёда учрайди. Украинада ўстирилади.

Маҳсулот тайёрлаш. Ўсимлик илдизи белкурак, кетмон ва бошқа асбоблар билан, плантацияларда ўстириладиганлариники эса трактор билан кaвлаб олинади. Ўқ илдизининг ёғочланган қисми ва майда илдизлари қирқиб ташланади, фақат ёғочланмаган юмшоқ қисми ва йўғон ён илдизлар қолдирилади. Плантацияларда ўстириладиган ўсимлик 2-3 ёшга кирганидан сўнг илдизи кавлаб олинади. Йиғилган илдизларни тупроқдан тозалаб, сўлитилади, сўнгра пичоқ билан кул ранг пробка қисми қириб ташланади.

Маҳсулот қуритгичларда 400 дан ортиқ бўлмаган ҳароратда қуритилади.

• Маҳсулотнинг ташқи кўриниши. Тайёр маҳсулот цилиндрсимон, учига қараб бироз ингичкаланган, устки томони оқ ёки сарғиш-оқ (арман гулхайриники бироз кул ранг тусли), узунлиги 35 см гача, диаметри 0,5-1,5-2 см ли илдиз бўлакларидан иборат. Илдиз сертолали бўлганидан синдирилганида осонлик билан дарров титилиб кетади. Маҳсулотнинг ўзига хос ҳиди ва ширин мазаси бор.
• ХI ДФ га кўра маҳсулот намлиги 14 %, умумий кули 8 %, 10 % ли хлорид кислотада эримайдиган кули 0,5 %, ёғочланган илдиз қисми 3%, пробка қисмидан яхши тозаланмаган илдизлар 3%, органик аралашмалар 0,5 % ва минерал аралашмалар 0,5 % гача бўлиши керак; майда бўлакларга қирқилган маҳсулотда 7 мм дан катта бўлакчалар 15 % дан, тешигининг диаметри 1 мм бўлган элакдан ўтадиган майдаланган қисми 3% дан ортиқ бўлмаслиги лозим. Гулхайри илдизи кукуни (порошоги)нинг таркибида тешигининг диаметри 0,315 мм бўлган элакдан ўтмайдиган бўлакчалар миқдори 1 % дан ошмаcлиги керак.

• Кимёвий таркиби. Илдиз таркибида 11% гача шиллиқ моддалар, 37 % крахмал, 2 % гача L-аспарагин, 4 % бетаин, 10,2 % сахароза ва 1,7 % гача мой, пектин ва бошқа бирикмалар бўлади.
• Гулхайри илдизининг шиллиқ моддалари пентозанлар, гексозанлар ва урон кислоталар бирикмаларидан ташкил топган.
•