Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалиги вазирлиги доривор ўсимликлар кафедраси

Маҳсулотнинг ташқи кўриниши. Тайёр маҳсулот турли шаклдаги узун, йўғон илдиз ва қисқа, йўғон ҳамда кўп бошли илдизпоялардан иборат. Илдиз ва илдизпоя 2-20 см узунликда, 1-3 см йўғонликда бўлиб, усти буришган, кулранг- -қўнғир тусли пўстлоқ билан қопланган. Маҳсулотнинг ичи сарғиш-оқ. Эфир мойи турадиган ялтироқ қўнғир рангли жойлари бор. Маҳсулот мўрт, кўндалангига текис синмайди. Илдиз ва илдизпояси ўзига хос хушбўй кучли ҳид ҳамда аччиқроқ ва ўткир мазага эга.

• Эфир мойи тез қотувчи кристалл масса бўлиб, ўзига хос ҳид ва мазага эга. Эфир мойининг кристалл қисми – геленин учта селинан типидаги сесквитерпен лактонларининг (алантолактон, изоалантолактон ва дигидроалантолактон) аралашмасидан иборат. Эфир мойи таркибида гелениндан ташқари, оз миқдорда алантол ва проазулен ҳам бор.
• Ўсимликнинг ер устки қисми таркибида 3 % гача эфир мойи, баргида эса алантопикрин деб аталувчи аччиқ модда бўлади.
• Ишлатилиши. Андиз турларининг препарати балғам кўчирувчи дори сифатида ҳамда меъда ва ичак касалликларида ишлатилади.
• Эфир мойи антисептик, гижжа ҳайдаш хусусиятига ва яллиғла­нишга қарши таъсирга эга. Унинг гижжа ҳайдаш хусусияти таркибида сантонинга ўхшаш таъсир этувчи моддалар - аланто­лактонлар борлигига боғлиқ.
• Қора андиз илдизпоя ва илдизидан аллантон доривор препарати олинган. Аллантон маҳсулотнинг сесквитерпенларининг йиғиндиси бўлиб, яллиғланишга қарши, қон томирларини мустаҳкамловчи ва антисептик таъсирга эга ҳамда меъда яра касаллигида яранинг битишини тезлатади.
• Доривор препарати. Қайнатма, аллантон (таблетка ҳолида). Илдиз ва илдизпояси йўталга қарши ҳамда балғам кўчириш учун ишлатиладиган йиғмалар - чойлар таркибига киради.

• ГУЛХАЙРИ ИЛДИЗИ - RADICES ALTHAEAE
• Ўсимликнинг номи. Доривор гулхайри - Althaea оfficinalis L.; арман гулхайриси - Althaea armeniaсa Теn.; гулхайридошлар - Маlvасеае оиласига киради.
• Гулхайри кўп йиллик, бўйи 150-160 см бўладиган ўт ўсимлик. Илдизпояси калта, йўғон, кўп бошли. Ўқ илдизи 50 см узунликда бўлиб, юқори қисми ёғочланган бўлади. Пояси - битта ёки бир нечта, тик ўсувчи, цилиндрсимон, кам шохли, пастки қисми ёғочланган. Барги оддий бўлиб, банди билан пояда кетма-кет жойлашган, поянинг юқори қисмидагилари бутун, тухумсимон, ўрта ва пасткилари эса уч ёки беш бўлакли, қўшимча барги майда, ингичка, ланцетсимон ёки чизиқсимон. Барг пластинкаси ўткир учли ва тишсимон қиррали бўлади. Поя, шох ва барги сертук бўлганидан кулранг-яшил тусда кўринади. Гуллари барг қўлтиғига, поя ва шохлари учига жойлашган бўлади. Гулкосачаси икки қаватли. Пастки косача 8-12 бўлакка ажралган, устки косачаси эса беш бўлакли. Косача барглари мева билан қолади. Тожбарги 5 та бўлиб, пушти рангда, оталиги (чангчи) кўп сонли. Улар ипи билан бирлашиб, найча ҳосил қилади. Оналик (уруғчи) тугуни 15-25 хонали, юқорига жойлашган. Меваси - ясси, юмалоқ, серуруғли, қуруқ мева.
• Июн ойидан сентябргача гуллайди, меваси июлдан бошлаб етилади.
•