Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон миллий университети “макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш” фанидан

barqarorpulmuomalasinita’minlash;

kreditvanaqdpulmassasiningasossizo‘sishinikeskincheklash;

O‘zbekistonRespublikasiningmilliypulinimuomalagakiritishuchunzaruriqtisodiyvatashkiliyshart-sharoitlar, hamdaimkoniyatlarniyaratishvaboshqalar.

Shundayqilib, O‘zbekistondamustaqil bank tiziminiyaratishningbirinchibosqichi, milliyvalutanimuomalagakiritishuchunasosyaratilganvaikkipog‘onali bank tiziminingpoydevoriqurilgan 1991-yildan 1994-yilgacha bo‘lgandavrnio‘zichigaoladi. Bu davrdamamlakatimizningmustaqil bank tiziminiyaratishbo‘yichaolibboriladigantadbirlar 1991-yil 15-fevralda qabulqilinganO‘zbekistonRespublikasining „Banklarva bank faoliyatito‘g‘risidagi“ Qonuniasosidaamalgaoshirildi. MazkurQonunbozormunosabatlarigao‘tishdavrivazifalarigamoskeluv chi bank muassasalarishakllanishininghuquqiyasoslarinibelgilabberdi.
UshbuQonungamuvofi q, sobiqIttifoqDavlatbankiningrespublikamuassasasiasosidaO‘zbekistonRespublikasiMarkaziybankituzildivaungarespublikadapulmuomalasinitartibgasolish, tijoratbanklaritiziminivujudgakeltirishvato‘lovtiziminitashkiletishvazifalariyuklatildi. Xalqxo‘jaliginingturlisohalarinikreditlashvaularniinvestitsiyalashfunksiyalariyangidantashkil qi linganixtisoslashtirilgantijoratbanklarigaberildi.
Mustaqilpulva bank tiziminiyaratishningikkinchibosqichimilliyvalutamuomalagakiritilganvaikkipog‘onali bank tizimininghuquqiyasoslariyaratilgan 1994–1996-yillarni o‘zichigaoladi. 1994-yilda Milliyvalutaso‘mningmuomalagakiritilishimamlakatimizdamustaqilpulva bank tizimishakllanishiningasosiybosqichihisoblanib, bubosqichdabanklaroldidaturganvazifalargayanadaaniqlikkiritildi. Bu davrdaMarkaziy bank asosiye’tiborinimakroiqtisodiybarqarorliknita’minlashgavashuasosdaiqtisodiyo‘sishuchunqulaysharoitlaryaratishgaqaratdi, mamlakatdasifatjihatidanbutunlayyangito‘lovtiziminiyaratishbo‘yichachoratadbirlarbelgilandi.
IxtisoslashgantijoratbanklarifaoliyatinirivojlantirishdaVazirlarMahkamasining „Bank tiziminitakomillashtirishvapul-kreditmunosabatlarinibarqarorlashtirishbo‘yichachora-tadbirlarto‘g‘risida“gi 1994-yil 18-martdagi Qarorimuhimahamiyatgaegabo‘lib, undabanklarningaxborotinfratuzilmasiniyaratishvaxalqaro bank amaliyotiningilg‘orusullarinirespublika bank amaliyotigaqo‘llashorqali bank tiziminitakomillashtiraborishbo‘yichayo‘lyo‘riqlarbelgilabberildi. 1994-yildan boshlabyangibuxgalteriyahisobitiziminiishlabchiqishvaularnibanklargatadbiqqilishjarayoniboshlandi.
1996-yilda Respublika Prezidentining „Bank audititiziminirivojlantirishbo‘yichachora-tadbirlarto‘g‘risida“giFarmonigaasosan bank tizimidabuxgalteriyahisobiningxalqaroandozalarinijoriyqilishjarayoniyanadatakomillashtirildivajahonningnufuzliauditorlikkompaniyalaridan „Artur Andersen“, „Deloyt end tush“, „Key Pi Em Ji-(KPMG)“, „Ernest end Yang“, „Kupers end Laybrand“ kabilaryetakchitijoratbanklarifaoliyatini audit qilishgataklifqilindi. Bank tiziminirivojlantirishningyanabirxususiyatlitomonishundaki, bank tizimininghuquqiyasoslarinimustahkamlashvazamontalablarigamoslashtirishmaqsadida „O‘zbekistonRespublikasiningMarkaziybankito‘g‘risida“giva „Banklarva bank faoliyatito‘g‘risida“giQonunlarningyangiloyihasiishlabchiqildi.
1995-yil 21-dekabrda banklarfaoliyatinihuquqiyvame’yoriytartibgasolishqoidalarinibelgilovchi „O‘zbekistonRespublikasiningMarkaziybankito‘g‘risida“ va 1996-yil 25-aprelda „Banklarva bank faoliyatito‘g‘risida“giQonunlarningqabulqilinishi bank tiziminijahonandozalarigayaqinlashtirishsohasidamustahkamqonuniypoydevoryaratdi.
Bank tiziminishakllantirishninguchinchibosqichi1997– 2000-yillarni o‘zichigaolib, undabanklarnixususiylashtirishvaaksiyadorlik-tijoratbanklaridaboshqaruvningsifatinioshirish, banklarfaoliyatidanazoratnikuchaytirishko‘zdatutiladi.
Bu jarayonO‘zbekistonRespublikasiPrezidentining 1997yil 24-apreldagi „Xususiytijoratbanklaritashkilqilishnirag‘batlantirishchora-tadbirlarito‘g‘risida“giFarmoniningqabulqilinishibilanyanadafaollashadi. MazkurFarmongako‘ra, nizomjamg‘armasidajismoniyshaxslarningulushi 50 foizdankambo‘lmaganholdatijoratbanklariniochishuchunbirqatorimtiyozlarbelgilanganedi. Natijadaso‘nggiyillarichidaxususiybanklarningsonikeskinko‘payib, bank operatsiyalariniamalgaoshirishuchundastlabkiruxsatberilganlaribilanqo‘shibhisoblaganda 20 tagayetdi. Hozirgipaytdarespublikadafaoliyatko‘rsatayotgantijoratbanklariningdeyarliyarmixususiybanklarhisoblanadi.
Bank tizimigaxususiykapitalnijalbetishbilanbirga, banklarnikorporativboshqarishtiziminiyanadamustahkamlashgadoirchora-tadbirlar ham amalgaoshirildi. XususanbuboradaO‘zbekistonRespublikasiPrezidentining 1998-yil 2-oktabrdagi „Aksiyadorliktijoratbanklarifaoliyatinitakomillashtirishchora-tadbirlarito‘g‘risida“giFarmoniningqabulqilinishimuhimahamiyatgaegabo‘ldi. MazkurFarmontijoratbanklariniboshqarishdaaksiyadorlarningva bank kengashiningrolinioshirishgadoirchora-tadbirlarmajmuyinibelgilabberdi.
UshbuFarmonasosidaamalgaoshirilganislohotlarnatijasidamamlakatimizda har tomonlamamustahkam bank tizimi, xalqaroandozalargamoskeluvchizamonaviy bank nazorativabanklarfaoliyatinitartibgasolishningsamaralimexanizmiyaratildi.
O‘zbekistonRespublikasiVazirlarMahkamasining 1999-yil 15-yanvardagi „Bank tiziminiislohqilishchora-tadbirlarito‘g‘risida“giQarorigaasosan bank tiziminingbarqarorliginisafarbaretish, iqtisodiyotnikreditbilanta’minlashdabanklarningishtirokinikengaytirish, bank xizmatlarisohasidaraqobatmuhitinirivojlantirishsohasidavazifalarbelgilabberildi. 1991–2000-yillar mobaynidayuzagakeltirilgan bank tiziminiyanadaxalqaroandozalargayaqinlashtirishmaqsadida bank tiziminierkinlashtirishvaislohqilishchora-tadbirlariningboshlanishi bank tizimirivojlanishiningto‘rtinchibosqichidaamalgaoshirildi. Bu bosqichO‘zbekistonRespublikasiPrezidentining 2000-yil 21-martdagi „Bank tiziminiyanadaerkinlashtirishvaislohqilishborasidagichora-tadbirlarto‘g‘risida“giFarmonivaVazirlarMahkamasining 2000-yil 24-martdagi „Bank tiziminiislohqilishgadoirqo‘shimchachora-tadbirlarto‘g‘risida“giQaroriqabulqilinishibilanboshlandi.
Bu hujjatlargaasosanquyidagilarmazkurbosqichningasosiyvazifalariqilibbelgilandi:

• 
  bank tiziminiyanadaerkinlashtirishvaislohqilish, tijoratbanklarimustaqilliginioshirish;
  
• 
  bank tizimivauningbo‘g‘inlaririvojlanishinirag‘batlan-tirish;
  
• 
  bo‘shturganmablag‘larnibankkajalbqilishvaomonatchi-larningmanfaatlarinihimoyaqilishnikuchaytirish;
  
• 
  banklarningiqtisodiyotninganiqsektoridaishlayotgankor-xonalarni, xususandehqon, fermerxo‘jaliklarinihamdakichikvao‘rtabiznessubyektlarinikreditlashjarayoninikengaytirish;
  
• 
  banklarniinvestitsiyajarayonlariningfaolishtirokchilarigaaylantirish;
  
• 
  banklarningmijozlarbilano‘zaromanfaatlisheriklikmuno-sabatlarinishakllantirish;
  
• 
  aholining bank-moliyatizimigabo‘lganishonchinioshirish;
  
• 
  xorijiybanklarvaboshqamoliyainstitutlaribilanhamkorlik-nikengaytirish, valutamunosabatlarinierkinlashtirishvakengaytirishkabivazifalarbelgilandi.
  

Xulosaqilibaytganda, hozirgikundamamlakatimizdaO‘zbekistonRespublikasiMarkaziybankiboshchiligida 37 tijorat bank larini (1-ilovaga qarang) o‘zichigaoluvchi bank tizimiyuqoridabelgilanganvazifalarniamalgaoshirib, bozorislohotlariningfaolqatnashchilarisifatidafaoliyatolibbormoqda.