Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

3.1-жадвал. 
Ахборотлар тизимларининг тавсифи 
Турн
 
Киришдаги 
ахборотлар 
Жараѐн 
Чиқишдаги 
ахборотлар 
Фойдаланув-
чнлар 
Ижро этувчи 
ахборотлар 
тизими 
Ички ва ташқи 
маълумотлар 
йиғиндиси 
мажмуаси 
Графиклар, 
интерактивлик, 
симуляция 
Лойиҳа, 
саволларга жавоб 
Ўрта ва олий 
даражадаги 
менежерлар 
Қарорлар қабул 
қилишни 
қўллаб- 
қувватлаш 
тизимлари 
Таҳлилий 
моделлар, 
маълумотлар 
Интерактивлик, 
таҳлил, 
симуляция 
Махсус 
ҳисоботлар, 
саволларга жавоб, 
таҳлиллар 
ҳисоботи 
Олий 
даражадаги 
менежерлар 
Менежментнинг 
ахборотлар 
тизими 
Оддий моделлар 
Ҳисоботлар, 
оддий моделлар 
Умумлаштирилга
н ҳисоботлар 
Ўрта 
даражадаги 
менежерлар 
Эксперт 
тизнмларн 
Ҳужжатлар, 
рўйхатлар 
Моделлаштириш
, симуляция 
Моделлар, 
графиклар 
Юқори 
малакали 
мутахассислар 
Офисни
 
автоматлаштири
ш тизимларн 
Ҳужжатлар, 
рўйҳатлар 
Ҳужжатлар, 
коммуникация 
Ҳужжатлар, 
электрон почта 
Ишчилар 
Олди-сотди 
жараѐнини 
қўллаб-
қувватлаш 
тизимлари 
Олди-сотди, 
ходисалар 
Сортировка, 
варақлаш, 
ўзгартириш 
киритиш 
Варақлар, тўлиқ 
ҳисобот 
Персонал 
Агар ахборот бутун тарихий даврларга мос бўлган умумий категория 
бўлса, информатика ва ахборот технологиялари фақат ҳозирги замон ва келгуси 
даврларга мос бўлган аниқ категориядир. Авваллари ААТ, яъни информатика 
ва ахборот технологиялари объекти йўқ даврда ахборотлар машинада эмас, 
қўлда қайта ишлаб чиқилар эди. Эндиликда ЭҲМ базасида ахборотларни 
йиғиш, қайта ишлаб чиқиш, узатиш ва қўллашнинг махсус технологияларини 
амалга оширувчи ахборот тизимлари вужудга келмоқда. Бу, замонавий илмий-
техник тараққиѐтнинг асосий мазмуни бўлади.
Келажакда сунъий билим (СБ) ўзаро ҳамкорлигининг супер ЭҲМ, 
фаоллаштирилган маълумотлар базалари, шахсий компьютерлар, энг янги 
маҳаллий ва телекоммуникацион тизимлар каби элементларга эга бешинчи 

---

49 
авлод жудаям мураккаб ҳисоблаш тармоқлари ва вужудга келган табиий 
ижтимоий ақл, оммавий қўлланиладиган саноат роботлари ва табиий иш кучи 
кўринишидаги мураккаб муаммолар вужудга келади. Бу жудаям мураккаб 
ижтимоий технологияларни юзага келтиради. 
Шундай қилиб, ахборот тизимининг барча элементлари техник воситалар, 
математик, алгоритмик, дастурий, лингвистик таъминланиш, одамлар билан 
ўзаро ҳамкорликдаги алоқа воситаларини қамраб олувчи информатика ва 
ахборот технологиялари объекти кескин мураккаблашади. 
Айниқса, информатика ва ахборот технологияларининг мураккаб инженер-
лик муаммолари «одамсиз» ишлаб чиқариш ва технология қўринишидаги 
телематик тизимларга нисбатан вужудга келади, унда ташкилий «инсон- 
компьютер» тизимлари, «робот-техник» мажмуалар ва энг янги алоқа 
воситалари интеграциялаштирилган бўлади. 
Автоматлаштирилган 
ўқитиш 
тизимлари. 
Ахборот-коммуникация 
технологияларини кадрларни тайѐрлаш ва ўқитишда қўллаш узлуксиз таълим 
тизимининг барча бўғинларида ўқитиш жараѐнларида фойдаланиладиган 
автоматлашган ўқитиш тизимларини (АЎТ) яратишга олиб келади. 
АЎТ ўқувчиларнинг диалог режимида билиш фаолиятини бошқариш учун 
мўлжалланган ўқув-методик, дастурий ва техник таъминот мажмуини ўзида 
намоѐн этади. У ўқув курслари, ўқув диалоглари сценарийлари, ўқув шароитига 
мослашиш 
воситаларини 
тайѐрлашнинг 
технологик 
чизмаларини 
шакллантириш имконини беради. 
Бошқариш тизимининг даражаси бўйича умумдавлат ва тармоқлараро 
бошқариш 
органлари, 
тармоқ 
ва 
ҳудудий 
бошқариш 
органлари, 
ташкилотларининг ахборот тизимларига ажралади. 
Тегишли органнинг автоматлаштириш ва ишлаш мақсадларига боғлиқ 
ҳолда умумдавлат ва тармоқлараро ахборот тизимлари номланишда муайян 
фарқларга эга. 
Давлат ва тармоқлараро бошқариш органларига ахборотларни қайта 
ишлаш тизимлари, маълумотлар базаси ва банки, эксперт ҳамда ахборот-излаш 
ти-зимлари киради. Улар давлат ҳокимияти органлари ва бошқарув, 
тармоқлараро органлар ишини таъминлайди. 
Тармоқлараро автоматлашган ахборот тизимлари миллий иқтисодиѐтни 
бошқариш органларининг (банк, молия, статистика, таъминот ва бошқалар) 
ихтисослашган тизимидир. Улар ўз таркибида қудратли ҳисоблаш 
комплекслари, 
тармоқлараро 
кўп 
даражали 
автоматлашган 
ахборот 
тизимларига эга бўлиб, иқтисодий ва ҳўжалик прогнозларини, давлат 
бюджетини ишлаб чиқиш, ҳўжаликнинг барча бўғинлари фаолияти 
натижаларини назорат қилиш ва тартибга солишни амалга оширади.