Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

3.6-расм. Корхона ААТнинг таснифи 
ААТ 
Ишлаб чиқаришни 
бошқариш 
Тизимостилар 
Корхона фаолиятини 
ташкил қилиш 
Тизимостилар 
Тезкор 
бошқарув 
Технологик жараѐнлар
АБТ 
Маҳсулот сифатини 
назорат қилиш 
Диагностика 
Режалаштириш ва 
башоратлаш 
Бухгалтерия
ҳисоби 
Молия 
Транспорт 
Таъминот 
Омбор 
Ходимлар 
Маркетинг 

---

47 
Агар корхонага ишлаб чиқариш, цех, бригада кабилар мажмуасини намоѐн 
этувчи тизим деб қаралса, бу даражаларнинг ҳар бирида ахборот-коммуникация 
технологияларидан фойдаланиш мумкин. Уларнинг ҳар бирида тегишлича 
ахборот тизимлари ҳам пайдо бўлади. Бу поғонада қуйи, асосий элемент асосий 
иш жойларида ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланишда 
намоѐн бўлади. Бу ҳолда «автоматлашган иш жойи» тушунчасидан 
фойдаланилади. 
Йирик 
корхоналар 
учун 
ахборот-коммуникация 
технологияларини қўллаш интеграциялашган ахборот тизимларини яратиш 
йўли билан, қуйидаги компонентлар таркибида амалга оширилади:
корхонани бошқаришнинг автоматлаштирилган ахборот тизими; 
автоматлаштирилган лойиҳалаш тизими; 
ишлаб чиқаришни технологик тайѐрлашнинг автоматлаштирилган 
тизими; 
корхонанинг интеграциялашган ахборот тизими корхона ичида ҳам, 
ташқи муҳит билан ҳам(ахборот етказиб берувчилар, истеъмолчилар, банклар, 
биржалар ва бошқалар) кенг ахборот алмашувини таъминлайди. 
Замонавий ахборот-коммуникация технологияларини кичик ва ўрта 
ташкилотлар, худудий бошқариш органлари, транспорт, қурилиш, савдо ва 
бошқа ташкилотлар фаолиятини автоматлаштириш учун қўллаш «электрон 
конторалар» (офислар), яъни алоҳида автоматлаштирилган иш ўринларини 
бирлаштирувчи тақсимланган маълумотлар базаси ва локал ҳисоблаш 
тармоқлари негизида ахборот тизимларини амалга оширади. 
Ахборот-коммуникация технологияларини ҳудудий-маъмурий бошқариш 
органларига тадбиқ этиш ҳудудий ахборот тизимларига (ҲАТ) олиб келади. 
Улар маҳаллий давлат органлари ва бошқарувнинг таҳлил ва бошқариш 
функцияларини таъминлаш учун яратилади.
Ахборот жараѐнларини ташкил қилишга кўра ААТлар икки синфга: 
бошқарувчилар ва ахборотийларга бўлинади. 
Қўллаш соҳаси бўйича ААТ қуйидаги тартибда фарқланади: маъмурий, 
ишлаб чиқариш, ўқув, тиббий, ҳарбий, метеорологик, экологик, криминалистик 
ва бошқалар. ААТ қурилишининг белгиланиши ва ААТ яна у асосланган 
ЭҲМларнинг авлодларига кўра ривожланиши даражаси бўйича ҳам 
фарқланади. АATнинг турли-туманлиги доимо ривожланиб боради. Корхона 
миқѐсида барпо этиладиган ААТнинг таснифи 6-расмда келтирилган. Ахборот-
коммуникация технологиялари – билимлар кўринишидаги
 
ахборотларни ишлаб 
чиқиш, сақлаш, узатиш ва фойдаланишнинг машиналаштирилган усулларидир. 
Улар икки асосий элемент – машинавий ва инсонни ўз ичига олади, бунда 
кейингиси асосий бўлади. Шуни таъкидлаш жоизки, дастурий-техник 
мажмуалар сифатида ЭҲМнинг ушбу фаннинг объекти бўла олмайди, балки 
ўзида компьютерлаштирилган ѐки “инсон-машина”, аниқроғи, ижтимоий-
техник тизим гавдалантирган ААТлар фаннинг объекти бўлиб хизмат қилади.
Технология тушунчаси, умуман, меҳнат усулларида ишлаб чиқаришнинг 
моддий, техник, энергетик, меҳнат омилларида гавдаланган илмий ва 
инженерлик таълимларининг мажмуаси, белгиланган талаблар, андозаларга 
жавоб берувчи маҳсулот ѐки хизматларни яратиш учун уларни бирлаштириш 

---

48 
усулларини ўз ичига олади. Бундай тушунишда технология атамаси ишлаб 
чиқариш ѐки ноишлаб чиқариш жараѐнларни машиналаштириш билан 
чамбарчас боғлиқ. Кейингисини информатиканинг аниқ тарихий чегараларини 
белгилаш учун таъкидлаш муҳим: ААТ бўлмаганда информатиканинг 
билимларни ишлаб чиқиш ва тақдим этишнинг ўз даври бўлмас эди. 
Ахборотларни ЭҲМ ѐрдамида қайта ишлаб чиқиш ва фойдаланувчиларнинг 
мақсадларига мос келувчи янги билимларни ишлаб чиқиш ААТнинг хизмат 
жиҳатдан белгиланишидир.