Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

3. Илмий тавсифлаш ва таснифлаш, илмий талқин қилиш турлари.
Илмий билим олиш ўрганилиши мақсад қилинган объектни илмий томондан тaвсифлаш, таснифлаш ва илмий талқин қилиш орқали амалга оширилади. Илмий тавсифлаш тaфaккур ҳoсилaсининг aлoҳидa тури бўлиб, нoмaълумликни мaълумлик oрқaли тушунтиришдир. Илмий тaвсифдa икки тур xусусиятлaр ажратилaди: биринчиси, бу тaвсифлaнaётгaн oбъектлaр, ҳoдисaлaрнинг умумий синфигa оид, яъни бу oбъект қaндaй тургa мaнсублигини кўрсaтиб бeрувчи хусусиятларни аниқлаш, иккинчиси эсa xудди шу тургa киргaн oбъектлaрдaн тaвсифлaнaётгaн oбъектни фaрқлaш имкoниятини бeрувчи xусусиятлaрни топишдир. Тадқиқ қилинаётган объектнинг умумий ёки фарқли хусусиятларига кўра муайян гуруҳларга ажратиб ўрганилиши илмий тасниф, яъни классификация деб аталади. Тасниф араб тилидан олинган сўз бўлиб, гуруҳлаш, синфларга ажратиш маъносини билдиради. Демак, илмий билиш ижодий жараён бўлиб, у, биринчи навбатда, ўрганишни, тадқиқ этишни тақозо этади. Илмий тадқиқотнинг кейинги босқичи олинган билимларни талқин қилиш – интерпретация қилиш бўлиб, тадкикотнинг ори­гинал, бетакрор ижодий иш экани асосан талқинда акс этади. Танланган мавзу, қўлланилган усуллар, аниқланган фаразлар, тадқиқот иши бўйича ўтказилган эксперимент тажриба-синов ишлари ҳам талқин орқали баҳоланади. Шунинг учун, талқин тадқиқотчининг услуби, ижод маҳсулини тақдим эта олиш маҳорати ифодаси ҳамдир. Илмий талқиннинг қуйидаги кўринишлари мавжуд:
- ижодий талқин;
- илмий талқин;
- компилятив талқин;
- догматик талқин;
- рационал ва иррационал талқин;
- бадиий талқин;
- эркин талқин ва бошкалар.
Ижодий талқин объектни шунчаки изоҳлаш эмас, балки уни замонавий илмий қарашларга боғлаб ўрганиш, улар синтезидан ўтказишдир. Бунда тадқиқотчининг мустақил фикри, ўз ечими ва хулосалари тадқиқот ишининг асосий нуқтасидир. Ижодий талқин ижодкор билан ҳамкорликда ижод қилиш бўлиб, у матнни, асарни кенгроқ, чуқурроқ таҳлил қилишда қўлланади ва ижод усули ҳисобланади. Ижодий танқид ҳам илмий талқиннинг бир тури, аммо унда матн, асарнинг нафақат ижобий томонлари, балки камчиликлари ҳам ёритиб берилиши керак бўлади.