Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги

1-rasm. Turar joy binolarining loyhasi. 
Alohida tayanchlarning (ko‘taruvchi vertikal elementlar – ustun,
tirgovich, sinch) vazifasi qavatlararo yopmalardan tushadigan yuklarni
poydevorga uzatishdan iborat. Qavatlararo yopmalar binoning ichki
bo‘shlig‘ini qavatlarga bo‘ladi va ustunlarga maxsus mahkalangan rigel
progon deb ataluvchi to‘sinlar ustiga yotqiziladi, ayrim hollarda esa
to‘g‘ridan-to‘g‘ri ustunga mahkamlanadi.
Qavatlararo yopmalar doimiy va vaqtinchalik yuklarni ko‘tarish bilan
birga devorlarni o‘zaro bog‘laydi va ularning ustivorligini ta’minlaydi va butun 
binoning fazoviy bikirligini oshiradi. Ora yopmalar binoda joylashgan o‘rniga
qarab qavatlaaro yopmalar (binolarni qavatlarga ajratadi), podval usti ora
yopmasi (birinchi qavatni podvaldan ajratib turadi) va chordoq ora yopmasiga

---

246 
(tepa qavatni chordoqdan ajratadi) bo‘linadi. Tomlar bino va uning 
konstruksiyalarini atmosfera yog‘in-sochin ta’siridan saqlovchi konstruktiv 
elementdir. Ular tom yopish uchun ishlatilgan material va uni ko‘tarib turuvchi
konstruksiyalardan iborat bo‘ladi . 
Tomlar konstruktiv tuzilish jihatidan chordoqli va chordoqsiz tomlarga 
bo‘linadi. Chordoq binoning tepa qavati bilan tom yopmasi orasida joylashgan 
bo‘liq qismidan iborat. Chordoqsiz tomda binoning tepa qavati yopmasi bilan
tomi birlashgan bo‘ladi. Tomlar nishabli va tevis bo‘lishi mumkin. Tekis 
tomlardan dam olish maydoni sifatida va boshqa maqsadlarda foydalanish 
mumkin.
Zinalar (qavatlararo) bino qavatlarini o‘zaro bog‘laydi va odamlarni binodan 
evakuatsiya qilish yo‘li vazifasini ham o‘taydi. Zinalar joylashgan maydonga 
zinaxona deb ataladi. Zinalar ikki konstruktiv element-zinaning ikki sahni va ular 
orasidagi qiya joylashgan marshdan iborat bo‘ladi. Zina marshida harakat 
xivfsizligini ta’minlash uchun marsh chekkasiga zina panjarasi o‘rnatiladi. 
Derazalar xonalarga yorug‘lik, quyosh nuri tushishi hamda xonalarni 
shamollatish uchun xizmat qiladi. Ular deraza o‘rni, deraza kesakisi va
deraza tavaqalaridan iborat bo‘ladi. 
Eshiklar xonalarni bir-biri bilan bog‘laydi, shuningdek binoga kirish va 
undan chiqish yo‘li hisoblanadi. Ular devordagi yoki parda devordagi eshik o‘rni, 
eshik qutisi va tavaqasidan iborat bo‘ladi. Turar-joy binolarida bulardan tashqari 
boshqa konsturktiv elementlar, ya’ni daxliz, ayvon, eshik usti soyaboni va 
boshqalar ham bo‘lishi mumkin. 
Ekspluatatsiya va sanitariya-gigiyena shartlarini ta’minlash uchun
binolar, sanitariya-texnika va injenerlik qurilmalari bilan jihozlanadi . Bularga
isitish qurilmalari, issiq va sovuq suv ta’minoti, ventilatsiya, kanalizatsiya,
axlatni chiqarish, gazlashtirish, energiya bilan ta’minlash, telefonlashtirish va
boshqalar
kiradi. Binolarning tipiga, aossiy parametrlariga, qurilish rayonlariga ko‘ra 
u yoki
bu konstruktiv elementni o‘rnatishga sarf bo‘ladigan mablag‘lar miqdori
ham o‘zgarib turadi. 
Binolarni loyihalashda ularning konstruktiv elementlarini to‘g‘ri tanlash
binoning hajmiy lanlashtirish yechimlari sifatiga ta’sir etib qolmay, balki 
umumiy
texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ham ta’sir etadi.