Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
O`zbekiston Respublikasi Qizil Kitobi “Chinor ENK” T,2009, 5-10 b. 
2.
To`xtayev A.S. “Ekologiya” “O`qituvchi”T,1998, 168b 
3.
Shodimetov Yu. “Ijtimoiy ekologiyaga kirish” “O`qituvchi”T,1994, 123b 
ZIRKNING AMALIY AHAMIYATI 
Rasulova Dildora Mehmonboyevna, Madrahimov G`ayratjon Nematjonovich, 
Xojiqulov Azizbek Sobirovich. 
Andijon davlat universiteti 
Annotatsiya: Maqolada zirk o`simligining morfologiyasi, tarqalishi, turlari, o`stirish 
agrotexnikasi, tabobatda ko`plab kasalliklarni samarali davolashda qo`llanilishi, zirk 

---

131 
o’simligini o’stirish va parvarishlashni omalashtirish, ularni muhofaza qilish orqali 
respublikamiz iqtisodiyotiga foyda keltirish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish 
samaradorligi bayon qilingan. 
Tayanch so`zlar:  zirk, o`stirish agrotexnikasi, qoraqand zirk, qizil zirk, tangasimon zirk, 
alkalloidlar, o`t haydovchi vosita, yurak-tomir va me’da kasalliklari, nevrasteniya, bod va 
isitma. 
Annotation: 
The article presents the morphology of barberry oblong, distribution, 
species, agrotechnics of cultivation, application of effective methods of treatment of many 
diseases in medicine, promotion of development and protection of barberry, the benefit of the 
economy of the republic and rational use of natural resources.
 
Key words: barberry, cultivation, barberry oblong, red barberry, coin barberry, 
alkaloids, travosbornik, cardiovascular and gastrointestinal disorders, neurasthenia, bodice and 
fever.
 
Zirk turlari zirkdoshlar – “
Berberidaceae
” oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 3-4 m gacha 
yetadigan tikanli buta. Tikanlari oddiy yoki uch bo’lakli. Barglari teskari tuxumsimon, 
cho’zinchoq yoki ellipsimon, qalin, tekis yoki tishsimon qirrali bo’lib, poyasi va shoxlarida 
bandi bilan ketma-ket joylashgan.
Sariq rangli gullari oddiy, shohlangan yoki g’ovaksimon shingilga to’plangan. Mevasi - 
cho’ziq, cho’ziq ellipsimon yoki teskari tuxumsimon, qora, binafsha yoki to’q qizil rangli, 
nordon, ko’p urug’li, sershira rezavor meva. Zirk turlari markaziy Osiyo tog’larining o’rta va 
pastki qismida toshli tog’ qiyaliklarida, soylar yoqasida va archazorlarda o’sadi. Bundan tashqari 
zirklar ham tibbiyotda ishlatiladi: oddiy zirk mevalari qon bosimini pasaytirish xususiyatiga ega. 
Xalq tabobatida zirk turlarining ildizi, bargi va mevasi ishlatiladi. Ular tarkibida 0,04-0,9% 
alkaloidlar, vitamin C, karotin, qandlar, organik kislotalar, bo’yoq va boshqa moddalar bor. 
Alkaloidlardan berberin, oblongin, palmatin va boshqa alkaloidlar ajratib olingan. Alkaloidlar va 
berberin xlorid qon ivishini oshiradi, qon bosimini pasaytiradi va o’t haydash ta’siriga ega. 
Shuning uchun tibbiyotda berberin sulfat gepatit, gepatoxoletsistit, xlotetsistit va boshqa jigar 
kasalliklarida ham o’t pufagi kasalliklarida o’t haydovchi dori sifatida qo’llaniladi. Zirk ildizi 
damlamasi xalq orasida yurak-tomir va me’da kasalliklarini, nevrasteniyani, bod va isitmani 
davolashda qo’llaniladi. Bargi va novdalari qaynatmasi bilan bosh og’rig’i, burundan qon oqishi 
davolanadi. Meva damlamasidan yurak ishini yaxshilovchi, isitmani va qon bosimini 
pasaytiruvchi, chanqoq qoldiruvchi vosita sifatida hamda nevrasteniya va ich ketishini 
davolashda foydalaniladi.