Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

Adabiyotlar ro’yxati: 
1. Rafiqov.A. Azimov.Sh Amaliy geografiya.-T.: O’qituvchi, 2000.-239 b.
2. Джумаев T. Узбекистан. Природа, хозяйство, отдих. -T.: 1989.-224 b. 
3. Ваҳобов Ҳ. Оценка и прогноз формирования горнопромишленных ландшафтов и 
физико-географические основи их рекултивации. -T., 2001. -47 с. 
4. Tillyaxodjaeva Z.D., Nauruzbaeva G.Т. O‘zbekiston Respublikasi aholisi salomatligiga ta’sir 
etuvchi asosiy tabiiy omillar. «Рациональное использование 
природных ресурсов южного приаралья. Нукус – 2014. 
BIOLOGIK RESURSLARNI MUHOFAZA QILISH VA O`SIMLIKLARDAN OQILONA 
FOYDALANISH MASALASI 
Ravshanova Muxabbat Xamrokulovna 
Katta o`qituvchi
Navoiy Davlat pedagogika instituti 
e-mail:[e-mail] 
Annotatsiya: Ushbu maqolada biologik resurslarni muhofaza qilish, ularning tabiatda va 
inson hayotidagi ahamiyati hamda tabiatdagi noyob o`simliklarni saqlab qolish masalalari 
yoritilgan.
Tayanch so`zlar: biologik resurs, o`simliklar, tur, genafond, abiotik omillar, muhofaza 
qilish; 
 
ISSUES OF RATIONAL USE OF PLANTS AND PROTECTION OF 
BIOLOGICAL RESOURCES 
Ravshanova Mukhabbat Khamrokulovna 
Abstract: This article is devoted to the protection of biological resources, their 
importance in nature and human life, as well as the preservation of unique plants in 
nature. 
Key words:
biological resources, plants, species, gene pool, abiotic factors, 
protection; 
Biologik resurslari orasida o’simliklar o`ziga xos ahamiyatga ega. O`simlik resurslari 
nafaqat tabiatda balki sanoat, ishlab chiqarish, qishloq xo`jaligi va insonlar hayotida muhim o`rin 
tutadi. Shunday ekan aholini ekologik toza mahsulotlar bilan ta’minlash, ishlab chiqarishda 
yangi qishloq xo’jaligi ekinlarini joriy etish, sanoatni uzluksiz xomashyo bilan ta’minlashda 

---

128 
o’simliklar resurslari asosiy o`rinni egallaydi. O’simliklarning inson hayotidagi ahamiyati 
nihoyatda katta. Ular atmosferada kislorod muvozanatini tartibga solib turadi, dorivorlik, 
sanitariya – gigiyenik xususiyatlarga ega. O`simliklar fotosintez qilishi orqali hayot uchun 
kerakli kislorod va organik birikmalarni yetkazib beradi. Aniqlanishicha 1 ga maydondagi zich 
o`sgan daraxtzor 1 yilda 6,5 t gacha is gazini yutib, o`rniga 4-5,5 t kislorod hosil qiladi. [1, 95 b]. 
Insonlar tomonidan xo`jalik faoliyati uchun dunyo florasining 300 ming turdagi yuksak 
o`simliklaridan 2500 – 20000 tagacha turlaridan muntazam foydalanib kelinadi.
O`simlik resurslari tugaydigan ammo tiklanadigan resurslar qatoriga kiradi. Tabiatda 
o`simliklar va hayvonlar boshqa-boshqa bo`lib yashaganday ko`rinsada, ularning hayot 
kechirishi bir biri bilan nihoyatda bog`liq hisoblanadi. Ma`lumotlarga qaraganda tabiatda agar 
bir o`simlik turi yo`qolsa, hasharotlarning 10 tadan 30 tagacha turi qirilishi yoki shu joyni tark 
etishi mumkin ekan. [1, 253-255 b]. Keyingi bir asr mobaynida insonning xo`jalik faoliyati 25 
ming turdagi yuksak o`simliklarni va 1 ming turdagi umurtqali hayvonlarning qirilib ketish 
xavfini keltirib chiqarayotganligini BMT ta`kidlamoqda. Kishilar o`zlarining faoliyatida 
o`simliklardan haddan tashqari ko`p va betartib foydalanishlari oqibatida sayyoramizning 
o`simlik qoplamida jiddiy, salbiy o`zgarishlar sodir bo`lmoqda, juda ko`p o`simliklar turlari 
kamayib, noyob turga aylanib bormoqda. Shu sababli hozirgi kunda Yer sharining yashil 
boyliklarini muhofaza qilish, ulardan oqilona foydalanish, qayta boyitib borish muhim masalaga 
aylanib qoldi. 
Quyidagi holatlar biologik resurslarning jumladan, o`simliklarning tabiatda tobora 
kamayib borishiga sabab bo`lmoqda:
O`simliklarning biologik xususiyatlarini chuqur bilmaslik va bu sohadagi bilimlarning 
yetarli emasligi; 
Tabiatdagi yovvoiy o`simliklarning yashab turgan hududlarini o`zlashtirish; 
Tabiatga nisbatan shavfqatsizlarcha munosabatda bo`lib, o`simlik resurslaridan tejamay 
foydalanish; 
O`simliklarning qayta tiklanish muddatlariga e`tibor bermaslik;
Qishloq xo`jaligida me`yoridan ortiq turli kimyoviy moddalardan foydalanish va shunga 
o`xshash boshqa holatlar; 
O`simliklar tabiatda hayvon turlari, tabiatning xilma – xil komponentlari hamda abiotik 
omillar ta`sirida bo`ladi. Shu nuqtai nazardan olganda o`simlik resurslarini muhofaza qilish 
kompleks yondashuvni talab etadi. Ayrim noyob o`simlik turlarini muhofaza qilishda uning 
o`zini emas, balki shu muhitning tabiiyligini saqlashga e`tibor qaratish kerak bo`ladi.
Tabiatda noyob va yo`qolish arafasidagi o`simlik turlarini asrab qolishning bir qancha 
usullari bor: 

O`simliklarning o`ziga xos bo`lgan xususiyatlarini ilmiy nuqtai nazardan chuqur tadqiq 
etish;

Noyob turdagi o`simlik turlarini himoya qilish maqsadida tegishli qonunlarni joriy 
etish; 

O`simliklarning tabiiy muhitda yashash sharoitlarini, boshqa tirik organizmlar bilan 
o`zaro munosabatini o`rganish; 

O`simlik resurslaridan oqilona foydalanish va ularni ko`paytirishni yo`lga qo`yish; 

O`simliklar genafondini saqlashda ularning populyatsiyasini sun`iy ko`paytirish va 
maxsus sharoitlarni yaratish; 
O`simlik resurslari tabiatda moddalarning davra bo`ylab aylanishida, insonlarning 
xo`jalik faoliyati uchun zarur bo`lgan xomashyoni olishda, qolaversa har bir davlatning iqtisodiy 
farovonligida beqiyos o`rin tutadi. O’simliklar resurslarini o’rganish, ularning zahiraviy 
holatlarini baholash hamda ularni muhofaza qilish bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan 
biri hisoblanadi. Shunday ekan, biologik resurslardan bo`lgan o`simliklarni muhofaza qilish, 
o`rganish va saqlash katta amaliy ahamiyat kasb etadi.