Ўзбeкистон рeспубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

ЯНГИ ТУҒИЛГАН ЧАҚАЛОҚЛАРДА СИЙДИК ТИЗИМИ АЪЗОЛАРИ 
ШИКАСТЛАНИШЛАРИНИНГ ТАШХИСИЙ МЕЗОНЛАРИ 
Янги туғилган чақалоқларда сийдик тизими зарарланишининг 
диагностик мезонлари қуйидагилардир: 
– шиш синдроми; 
– сийдик синдроми (протеинурия, гематурия, лейкоцитурия, бактериурия, 
кристаллурия); 
– қорин бўшлиғида пайпасланадиган тузилмалар, айниқса буйракларнинг 
юқори эхогенлиги, нефромегалия билан қўшилиб келганда; 
– интоксикация синдроми; 
– қусиш, сувсизланиш ҳолатларининг эпизодлари; 
– бир нечта кичик ривожланиш аномалиялари; 
– туғма гипоспадия; 
– сийдик чиқаришнинг бузилишлари, қийинлиги ва сийдик оқими 
табиатининг ўзгариши; 
– ЎБЕ симптомокомплекси. 
Нефроннинг коптокчали ва найчали бўлимларининг фнкционал 
ҳолатини пухта ва чуқур таҳлил қилиш учун қуйидаги кўрсаткичларга эга 
бўлиш керак: ажралиб чиққан сийдик ҳажми; сийдикнинг осмолярлиги ва 
нисбий зичлиги; қон зардобида ва сийдикда креатинин, мочевина, сийдик 
кислотаси, β2–микроглобулин, лизоцим, электролитлар концентрациялари; 
эндоген креатинин бўйича КФТ; найчаларда сувнинг реабсорбцияси. 
Буйраклар ва буйраклардаги қон айланишининг анатомик тузилишини 
ўрганишда инструментал текшириш усуллари, авваламбор сонография ва 
допплерография катта аҳамиятга эга. 
Замонавий 
клиник 
амалиѐтда 
буйракларнинг 
функционал 
имкониятларини акс эттирувчи муҳим мезонлардан бири бўлиб коптокчалар 
филтрацияси тезлиги ҳисобланади. 

---

471 
Дақиқадаги диурез 3 соат (180 дақиқа) ичида олинган сийдикнинг 
умумий ҳажмини бўлиш йўли билан ҳисобланади (А. Ф. Вознанов, 1982). 
Амалий тиббиѐтда эндоген креатинин клиренси бўйича КФТ ни 
аниқлаш услублари маълум бир вақт давомида сийдикни йиғишни талаб 
қилади. Янги туғилган чақалоқларда буйракнинг айириш функциясининг 
пастлиги сабабли кунлик клиренс энг маълумотли ҳисобланади, аммо эрта 
неонатал даврда кунлик сийдикни тўплаш жуда қийин. Сийдикни йиғишни 
талаб чилмайдиган, қон зардобидаги креатинин миқдорига қараб КФТ ни 
аниқлашнинг оддий усули – бу Шварц томонидан таклиф қилинган КФТни 
аниқлашнинг ҳисоблаш усулидир. 
Сийдик ва қон зардобидаги креатинин миқдори ммол/л да ўлчанади. 
Неонатал даврда буйракларнинг анатомик структурасини баҳолашда 
ултратовуш текшириш усуллари катта аҳамиятга эга. Катта ѐшдаги 
болалардан фарқли улароқ, янги туғилган чақалоқларда буйрак паренхимаси 
гомоген ва нисбатан паст эхоген зичликка эга. Буйракларнинг фаолият 
кўрсатадиган тўқимаси ва косача-жом комплекси суст дифференциаллашган. 
Буйракларнинг бўлакчали тузилиши аниқ кўринади. Марказий зонада 
кўпинча жом жойлашади, унинг ўлчами 6 мм га етиши мумкин ва 
динамикада кузатилганда сезиларли даражада ўзгаради. Соғлом янги 
туғилган чақалоқларда буйраклар ҳажми сезиларли ўзгаришларга учрайди. 
Масалан, буйракларнинг узунлиги 2,6 дан 3 см гача, кенглиги 1,4 дан 4,1 см 
гача, баландлиги 1,7 дан 2,9 см гача (Петерс ва ҳаммуаллифлари). 
Ултратовушли сканерлашда суюқлик билан тўлган тузилмалар 
осонгина аниқланади. Ҳомилада буйрак кисталарини ва обструктив 
уропатияни; буйрак агенезиясини, бирламчи мегауретерни ва сийдик 
чиқариш йўлларининг обструкциясини; везикоуретрал рефлюксни; буйрак 
атрофи кисталарни, кистозли нефробластомани ва буйрак усти безлари 
кисталарини аниқлаш мумкин. Нефроурологик патологияларнинг юқорида 

---

472 
келтирилган турлари ҳомиладорликнинг 12-15-ҳафталарида аниқлаш 
мумкин. 
Янги туғилган чақалоқларда буйрак ва сийдик йўлларининг 
ривожланишидаги нуқсонлар учраш тезлиги 1% га тенг, уларнинг тахминан 
бешдан бири ултрасонографик текширув пайтида қорин ичида аниқланади 
(И. Сери, Ж. Эванс, 1998). Чақалоқлардаги анча тез ва кўп учрайдиган 
сийдик-айирув тизими нуқсонлари қуйидагилар: буйракларнинг бир 
томонлама агенезияси, буйракларнинг икки томонлама агенезияси, 
буйракларнинг кистали дисплазияси, поликистознинг гўдак тури, 
олигомеганефрония. 
Сийдик-айириш 
тизими 
аъзоларини 
визуализациялашни 
таъминлайдиган нурли ташхисот услубларидан эхолокация ўзининг 
ноинвазивлиги, 
ҳомила 
ва 
чақалоқ 
учун 
тўлиқ 
хавфсизлиги, 
бажарилишининг оддийлиги билан ишонарли ажралиб туради. 
Зарурат бўлганда рентгенологик текширувни ҳаѐтнинг 2-3-ҳафтасидан 
кейин амалга ошириш тавсия этилади. Рентгенконтраст препаратларни 
максимал – 5–8 мг/кг дозада қўллаган ҳолда экскретор урографияни қўллаш 
афзал. Азотемия, олигурия, ифодаланган шиш синдромида урография қарши 
кўрсатилган. 
Болаларда сийдик тизими касалликларининг олдини олиш ўз ичига 
ҳомилани 
антенатал 
ҳимоя 
қилиш, 
туғруқни 
олиб 
боришни 
оптималлаштириш, буйрак касалликлари ривожланиши бўйича хавф 
гуруҳидаги янги туғилган чақалоқларда кузатув ва даволашни олиши керак. 
Туғруқхона шифохонаси босқичида буйрак патологияси ривожланиш хавф 
гуруҳига кирган гўдаклар Шварц формуласи бўйича эндоген креатинин 
клиренсини 
ҳисоблаш, 
креатинин, 
мочевина, 
қон 
ва 
сийдикда 
электролитларни аниқлаш ва сонографияни ўтказишни албатта бажарилиши 
тавсия этилади. 

---

473 
Янги туғилган чақалоқларда буйрак касалликларини ташхислаш 
оилавий анамнез маълумотлари, ҳомиладорлик кечиши хусусиятлари, 
объектив текширув ва лаборатор назорат маълумотларига асосланиши керак. 
Акушерлик анамнезни баҳолашга алоҳида эътибор талаб этилади. 
Ҳомиладорликнинг эрта муддатларида бола ташлаш, токсикоз ҳомила ва она 
ўртасида гистомослик йўқлигидан далолат беради, бунинг натижасида 
сийдик тизимининг нуқсонлари ривожланади. Акушерлик анамнезни 
тўплашда амниотик суюқлик ҳажмини, йўлдошнинг массасини, қорин ичи 
УТТда киндик каналининг ҳолатини аниқлаш керак. Амниотик суюқлик 
ҳосил бўлиши ѐки ҳомила атрофи сувига сийдик тушиши секинлашишига 
олиб келадиган хомиланинг сийдик йўли патологияси камсувлилик сабаби 
ҳисобланади. Буйрак агенезияси, поликистози ва оғир обструктив уропатия 
оқибатида камсувлилик ривожланиши исботланган. Кўпсувлилик (2 л дан 
ортиқ) неврологик издан чиқишлар ѐки овқат ҳазм қилиш трактининг юқори 
бўлимлари (қизилўнгач, ўн икки бармоқли ичак) атрезияси туфайли келиб 
қорин ичида ютишнинг оғир бузилишлари белгиси бўлиб ҳисобланади. 
Кўпсувлилик нефраген қандсиз диабет оқибати бўлиши мумкин. 30% 
ҳолатларда кўпсувлилик она касалликлари туфайли ривожланади, 30% 
ҳолларда бу ҳомила патологияси ва 40% ҳолларда эса идиопатик касалликлар 
туфайли юзага келади. 
Йўлдош гипертрофиясида йўлдош вазни туғилганда бола вазнининг 
25% дан кўпроғини ташкил этади, нефротик синдромнинг финлар типида ва 
баъзи бошқа нефротик синдромларда кузатилади. Йўлдошнинг амниотик 
тугунлари аниқланса буйракларнинг икки томонлама агенезиясини шубҳа 
қилиш мумкин. 
Киндик нуқсони вазиятида ягона киндик артерияси, киндик 
тизимчасининг қобиқли бирикиши 30% ҳолатларда туғма нуқсонлар 
мавжудлиги, шу жумладан буйрак гипоплазияси ва аплазияси, гидронефроз, 

---

474 
буйракларнинг иккиланиши, сийдик йўлининг стриктураси ва сийдик пуфаги 
экстрофияси ҳақида далолат беради. 
Янги туғилган чақалоқни умумий кўрикдан ўтказиш катта аҳамиятга 
эга. Болада юзнинг, бош суяги ва скелетнинг, ташқи жинсий аъзолар, кўзлар, 
МАТ, қорин олд деворининг мушаклари туғма нуқсонлари сийдик 
тизимидаги нуқсонларни тахмин қилиш борасида шифокор диққатини 
тортиши керак. 
Шишларда, уларнинг буйрак генези тўғрисида фақат бошқа сабабларни 
(етилмаганлик, 
гипотермия, юқумли касалликлар, юрак-қон томир 
патологиялари) 
қондаги 
лаборатор 
кўрсаткичларнинг 
ифодаланган 
ўзгаришлари 
(гиперазотемия, 
гиперкалемия, 
гипопротеинемия, 
гипоалбуминемия, 
гиперколестеролемия 
ва 
гиперколестеролемия). 
протеинурия, гиперхлоремия) билан қўшилиб келганлиги, шунингдек узоқ 
вақтли анурияни истисно қилиш орқалигина хулоса чиқариш мумкин. 
Антенатал даврда қорин бўшлиғида суюқлик тўпланишига олиб 
келадиган асосий сабаблар бўлиб ОИТ, гепатопортал ва сийдик тизими 
нуқсонлари бўлиши мумкин. 
Буйраклар касалликларида шишлар, одатда, енгил, биринчи навбатда 
юзда, орқада, қўл-оѐқларда жойлашади. Улар оқимтир, оғриқсиз ва уларнинг 
жойлашиши боланинг ҳолатига қараб ўзгаради. Буйрак функциясининг 
бузилиши билан боғлиқ енгил шишларни зич шишлар (склерема)дан 
ажратиш керак. Бундай шиш сепсис, зотилжам, ичак инфекцияларига хосдир. 
Улар оѐқ панжасини, оѐқ панжаларининг бармоқларини, жинсий аъзоларни 
эгалламасдан оѐқларда пайдо бўлади. Бунда тери совуқ ва мумсимон. 
Шишнинг ифодаланганлиги ҳар хил бўлиши мумкин – очиқдан-очиқ ҳолдан 
тортиб то пастозлик ва «яширин»гача, уларни оғир ҳолат шароитида тана 
вазнининг прогрессив ошиб боришида (50 г/кун дан кўп) шубҳа қилиш керак. 
Генерализацияланган массив шишлар кўп ҳолларда сийдик йўлларининг ѐки 
буйрак паренхимасининг туғма нуқсонлари билан боғлиқ. Фин туридаги 

---

475 
туғма нефротик синдром, камроқ ҳолларда поликистоз ва буйраклар 
дисплазияси эрта неонатал даврда генерализацияланган шиш пайдо 
бўлишига олиб келади. Қорин ичи инфекциялари ҳам ифодаланган оқсилсиз 
шишли туғма нефротик синдромга олиб келиши мумкин. 
Янги туғилган чақалоқни объектив текширишда жуда маълумотли усул 
буйракни пайпаслашдир, уни ҳаѐтнинг биринчи кунларида ўтказиш жуда 
осон. Буйракларни палпация қилишда уларнинг ўлчамларига, шаклига, 
консистенциясига 
эътибор 
қаратилади. 
Буйракнинг 
катталашиши 
гидронефроз, ўсма, буйрак томирлари тромбози ва киста билан боғлиқ 
бўлиши мумкин. Шуни эсда тутиш керакки, буйракнинг катталашиши буйрак 
усти безига қон қуйилиши ѐки қорин парда бўшлиғидаги киста билан боғлиқ 
бўлиши мумкин. Буйраклар катталашиши вақтинча бўлиши мумкин ва найча 
ичи қайтар обструкцияни акс эттириши мумкин. 
Нурли диагностика билан бирга текширишнинг лаборатор услублари 
янги туғилган чақалоқларда буйрак шикастланишини тасдиқлайди ѐки 
истисно қилади.