Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

Жузъий инкор ҳукми – миқдор жихатидан жузъий, сифат жиҳатдан инкор
ҳукмдир. Унинг формуласи: Баъзи S – P эмас. Баъзи гуруҳларда
ўзлаштирмайдиган талабалар йўқ. Лотин тилида «О» ҳарфи билан белгиланади
(Nego –инкор қиламан сўзининг иккинчи унли ҳарфи).
Жузъий тасдиқ ҳукм - миқдор жиҳатдан жузъий, сифат жиҳатидан тасдиқ
ҳукмдир. Унинг формуласи: «Баъзи S – P дир». Лотин тилида «I» ҳарфи билан
белгиланади (affirmo) – тасдиқлайман сўзининг иккинчи унли ҳарфи.

---

163
З
Зарурий ҳулоса чиқариш - дедуктив ҳулоса чиқаришнинг бошқача номи. Унда
асос бўлиб келувчи ҳукмлардан ҳулоса муқаррар равишда келиб чиқади. Ҳулоса
асосларда имлицит тарзда мавжуд бўлиб, ўша асослардан натижа ўз – ўзидан
келиб чиқади.
Зарурий ҳукмда предмет ва унинг белгилари муқаррар равишда тасдиқланади
ёки инкор қилинади.
Зиддиятсизлик қонуни (лот. lex contradictionis) формал мантиқнинг асосий
қонунларидан бўлиб, у қуйидагича ифодаланади: айни бир предмет ҳақида
айтилган икки ўзаро бир –бирини истисно этувчи фикрлар айни бир вақтнинг
ўзида ва айнан бир нисбатда бирданига тўғри бўлиши мумкин эмас. Масалан:
«Помир – баланд тоғ». «Помир – паст тоғ». Булар бирданига тўғри бўлиши
мумкин эмас. Унинг формуласи: А
Ù А эмас. (А Ù ùА).
И
I – лотинча affirmo – тасдиқлайман сўзининг иккинчи унли ҳарфи бўлиб, у
жузъий тасдиқ ҳукмни символик ифодалайди.
Идеал – (грек. – idea – тарз, образ, тушунча) – камолот, айрим киши, гуруҳ,
синфнинг интилиши ва хатти-ҳаракатини бирон-бир нарсада намуна қилиб
белгилайдиган олий мақсад. Идеал математик мантиқда маъноси бўлмаган (жуда
бўлмаганда бир элементга эга бўлган) тўплам бўлиб, грекча
D ҳарфи билан
белгиланади.
Идеализация - илмий тадқиқот усули бўлиб, бу усул махсус абстракт
идеаллаштирилган объектлар тузишда ифодаланади. Бу усул объектларни «соф
шаклда» ўрганиш мақсадида қурилган фикрий конструкциялардан иборат бўлиб, у
реал ҳолда учрамайди, аммо ўзининг бирон тимсолига эга: Масалан: геометрияда
«нуқта», физикада «абсолют қаттиқ жисм» каби ва ҳоказо.
Идеология – (грек. idia - тарз, образ, тушунча ва таълимот) – ижтимоий қарашлар
ва ғоялар системаси. Унга сиёсий, ҳуқуқий, аҳлоқий, фалсафий, эстетик, диний
атеистик қарашлар киради. У ижтимоий онгнинг бир қисми бўлиб, ижтимоий
борлиқ асосида вужудга келади ва ривожланади.