Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимѐ-технология институти

хонлигига асос солди. Қисқа вақт ичида Фарғонадан ташқари, хонлик ҳудудига 
Сирдарѐ ҳавзаси, Еттисувнинг бир қисми қўшиб олинди. Абдураҳимбий (1721-1733) 
1732 йилда давлат пойтахтини Тепақўрғон қалъасидан ҳозирги Қўқон шаҳри ўрнига 
кўчирди. Абдураҳимбий даврида хонлик ерлари кенгайиб, Фарғонада кучли давлат 
вужудга келди. 
ХVIII асрнинг иккинчи ярмида Эрдонабий (1751-1762) ва Норбўтабий (1763-
1798) ҳукмронлиги даврида Фарғонани бирлаштириш якунланди. Бир неча марта 
Қўқон ҳукмдори Норбўтабий Тошкентга қарашли ерларни бўйсундиришга ҳаракат 
қилди. Лекин муваффақият қозонолмади. Норбўтабийнинг ўғли ва вориси Олимхон 
(1798—1809) даврида хонлик ерлари кенгайиб, унинг сиѐсий ва иқтисодий мавқеи 
ўсди. Хонликда ҳарбий ислоҳот ўтказилди. Оҳангарон, Тошкент, Чимкент ва 
Туркистон вилоятлари хонликка қўшиб олинди. 1805 йилдан Фарғона давлати расман 
Қўқон хонлиги деб эълон қилинди ва Олимбек ўзига хон унвонини олди. 1809 йилда 
хонлик тахтига Умархон (1809-1822) ўтирди. Умархон ҳукмронлиги даврида 
бўйсунмай қўйган Туркистон, Чимкент, Сайрам ва Авлиѐота эгалланди. Жиззах, 
Ўратепа ва бошқа жойлар учун Қўқон хонлари Бухоро амирлиги билан бетўхтов 
урушлар олиб борди. Муҳаммад Алихон (1822-1842) Шарқий Туркистон билан 
иқтисодий ва сиѐсий алоқаларни кучайтиришга ҳаракат қилди. Хонлик чегараларини 
кенгайтириб, Қоратегин, Кўлоб, Ҳисор, Бадахшон, Дарвоз ва Матчо вилоятларини 
босиб олди. 
Муҳаммад Алихон бошқарувининг сўнгги йилларида Қўқонда хон ҳокимиятига 
қарши Насруллохон 1839 ва 1841-1842 йилларда Қўқон хонлигига бостириб кириб, 

---

66 
Тошкент, Хўжанд, Ўратепа ва бошқа жойларни эгаллаб олди. 1842 йилда Қўқонга 
ҳужум қилиб Муҳаммад Алихон, Моҳларойим (Нодирабегим) ва бошқа кўп 
одамларни қатл эттирди. Қўқонга Бухоро тарафидан ноиб тайинланди, лекин кўп 
ўтмай қўқонликлар қўзғолон кўтариб, бухороликлар ҳукмронлигини ағдариб 
ташладилар. 1842 йилда Олимхоннинг жияни Шералихон (1842-1845)ни тахтга 
ўтказдилар. Бу вақтда қўлдан чиқиб кетган Тошкент ерлари, Қурама, Хўжанд ва 
бошқа вилоятлар қайтадан хонлик тасарруфига киритилди. Бу даврда Фарғонада 
қипчоқлар қўзғолон кўтариб, Қўқонни эгалладилар ва Мусулмонқул бош қўмондон 
қилиб тайинланди. Шералихоннинг сиѐсатидан норози ўзбек беклари уни 
ўлдирадилар, тахтга Олимхоннинг ўғли Муродхонни ўтқазадилар. (Муродхоннинг 
ҳукмронлиги бор йўғи 8 кун давом этди.) Шералихондан кейин хонликда тахт учун 
кураш авжига минди. Бу сиѐсий ўйинни кузатиб турган амири лашкар Мусулмонқул 
Муродхонни фитначи сифатида қатл қилдириб ўз қизини Шералихоннинг 13 ѐшли 
ўғли Худоѐрхонга никоҳлаб берди ва, куѐвини Қўқон хони деб эълон қилди. 
Худоѐрхон уч маротаба тахтга ўтирди. Биринчи марта (1845— 1858) номигагина хон 
бўлиб, ҳокимиятни қайнотаси Мусулмонқул бошқарди. Худоѐрхон иккинчи марта 
1862-1863 йилларда, учинчи марта 1865-1875 йилларда хонлик қилди. Худоѐрхон 
ҳукмронлиги даврида тинимсиз ички низолар, Бухоро амирлиги билан олиб борилган 
урушлар, халқ ғалаѐнлари Қўқон хонлигини инқирозга олиб келди. 
3. ХVI-ХIX асрларда 250 йил мобайнида Мовароуннаҳрда дастлаб Шайбонийлар, 
сўнг Аштархонийлар ҳукмронлик қилдилар. Аштархонийлар ҳукмронлигининг 
ниҳоясида эса Мовароуннаҳр учта мустақил - Хива, Бухоро, Қўқон хонликларига