Ўзбeкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент Давлат Авиация Институти

4-схема. Товарлар ва бозорлар бўйича имкониятлар матрицаси.
Ҳар бир квадрант қандайдир умумий стратегияни ва унинг унсурларини белгилайди.
I-кавадрант корхона стратегиясининг мавжуд бозорлар ва товарларга бўлган
йўналишини кўрсатади. Бу усулни ҳаражатларни тежаш ёки «нимани бажараётган бўлсанг
ушани яхшила» стратегияси деб аташади. «Бундай стратегияни одатда бозори тўлмаган
ёки уни ривожлантириши лозим бўлган корхоналар танлашади. Корхона маркетинг
хизматини кучайтириш, рақобатга чидам берувчи баҳони ўрнатиш, товарларни бозорга
интенсив кириб боршини таъминлаш йўли билан мавжуд анъанавий бозорни
кенгайтиришга ҳаракат қилади.
II-квадрант корхона стратегиясининг бозорни ривожлантиришга, яъни янги
бозорни барпо қилишга, етарли даражада янги маҳсулотни ишлаб чиқаришни
кенгайтиришга йўналтирилганини кўрсатади. Бундай стратегия қуйидаги ҳолларда
самарали бўлиши мумкин. Агар:
• корхона ўз бозорини янги жуғрофий бозорлар, шунингдек бошқа давлатлар
бозорларига кириб бориш билан кенгайтирса;
• эҳтиёжи кондирилмаган сегментларни жорий қилса;
• мавжуд товарларнинг янги таклифларини ва уларнинг рекламасини кучайтирса ва
ҳоказо.
III-квадрант олдиндан ўзлаштирилган бозор учун янги маҳсулот ишлаб чиқариш
стратегиясини танлашни билдиради. Бу стратегия одатда истеъмолчиларнинг диққат
эътиборини жалб этган маҳсулот моделлари мавжуд бўлган ҳолларда қўлланилади. Бунда
корхона ўстуворликни янги маҳсулотни ишлаб чиқаришга ёки мавжуд маҳсулотни
модификация қилишга беради.
IV-квадрант диверсификация стратегияси деб аталади. Бу стратегия одатда
корхонанинг битта корхонага ёки бир турдаги товар ассортиментига бўлган

---

76
боғлиқлигидан, шунингдеқ тугатилаётган ёки турғун ҳолатда бўлган бозорлардан
қутилиш мақсадида қўлланилади. Аммо бу стратегияни қўллаш, анчагина ҳавф-хатар
билан боғлиқ. Чунки диферсификация стратегиясини амалга ошириш ҳали бозори ва
ҳаридори маълум бўлмаган янги маҳсулотларни ишлаб чиқаришни тақоза этади.
Ишлаб чиқилган стратегия ўз ижросини топиши керак Бунинг учун корхона
раҳбарлари уни амалга ошириш бўйича режалар, дастурлар, лойиҳалар ишлаб чиқиши, бу
жараённи асослаши, бюджет масалаларини ечиши, хуллас, стратегиянинг ижросини
бошқариши лозим. Бозор иқтисодиёти шароитида стратегияни амалга ошириш учун
корхонада қуйидаги режалар тизими ишлаб чиқилади (36-схема).
Схемадан кўриб турибмизки, замонавий корхонада тўртта гуруҳдан иборат бир-бири
билан боғланган режалар ишлаб чиқилиши лозим:
1. Фаолиятнинг асосий йўналишлари бўйича бош режа. У 10-15 йил ва айрим
ҳолларда ундан кўпроқ муддатни ўз ичига олувчи истиқболдаги стратегия бўлиб
ҳисобланади.
2. 1 йилдан 5 йилгача бўлган муддатдаги корхонанинг ривожланиши режаси.
Стратегик режалаштириш нуқтаи назардан унинг асосий мазмунини истиқболда ишлаб
чиқаришни такомиллаштириш, янги авлод маҳсулотини ишлаб чиқаришга ўтиш, янги
технологияни жорий қилиш кабилар ташкил қилади.
3. Тактик режалар корхона фаолиятидаги жорий тадбирларни маълум тартибга ва
қонун-қоидаларга солиб туради.
4. Дастурлар ва режалар-лойиҳалар мақсадли ҳарактерга эга бўлиб, улар янги
маҳсулот лойиҳасини ва технологиясини ишлаб чикиш, ишлаб чиқиш ҳаражатини
камайтириш, энергия ресурсларини тежаш, янги бозорларга кириб бориш кабиларни
амалга оширишини таъминлайди.