Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

MR = R / Q = (PQ) / Q (1.1)
Қўшимча маҳсулот бирлиги чиқариш натижасида олинадиган қўшимча даромад икки хусусиятга эга бўлади.
Қўшимча равишда маҳсулот бирлиги ишлаб чиқариб ва уни Р нархга биноан сотиб фирма даромад олади: (1)х(Р) = Р.
Аммо фирма пастга қараб қияланган талаб эгри чизиғига дуч келади ва шунинг учун мана шу қўшимча маҳсулот бирлигини ишлаб чиқариш ва сотиш R/Q нархини бир оз пасайтиради, бу эса барча маҳсулотни сотишдан тушган даромадни камайтиради (яъни Q [ Р / Q] дан иборат даромадни ўзгартириб юборади. Шундай қилиб:
MR = Р + Qх(R / Q) = Р + Рx (PQ / Q). (1.2)
Формуланинг ўнг томони биз Q x (R / Q) ни Р га кўпайтириб, сўнгра уни Р га бўлиб ҳосил этдик. Талаб ўзгарувчанлиги Еd=(Р/QW([Q/P) шаклида ифодаланишини ёдга оламиз. Демак, (Р/Q)(PQ/Q) шундай ифодаки, у талаб ўзгарувчанлиги 1/Еdга тескари бўлади, бинобарин фойдани максималлаштирувчи ишлаб чиқариш ҳажми мавжуд бўлганда қуйидаги тенгликни ёзиш мумкин:
МR = Р + Р (1 / Еd) (1.3)
Фирманинг мақсади фойдани максималлаштириш бўлар экан, биз энди чегарали даромадни чегарали харажатларга тенглаштирсак бўлади:
Р + Р (1 / Еd) = МС ёки (P - MC) / P = 1 / Ed (1.4)
Бу тенглама нархни шакллантиришдаги "катта бармоқ" қоидасини билдиради. Тенгламанинг чап томони (P-MC)/P нарх неча фоизга чегарали харажатлардан ошиб кетганини ифодалайди. Тенглама шуни кўрсатадики, бу ошиб кетиш манфий белги билан олинган талаб ўзгарувчанлигига тескари бўлган миқдорга тенг бўлади. Нархни чегарали харажатлар орқали ифодалаб бериш учун биз худди шундай тартибда бу тенгламани қайта кўчириб ёзишимиз мумкин:
P = MC / (1 + (1 / Ed) (1.5)
Масалан, талаб ўзгарувчанлиги — 4 АҚШ долл. бўлсаю, маҳсулот бирлигининг чегарали харажатлари 9 АҚШ долл. бўлса, нарх қуйидагини ташкил этади: 9/(1—1/4)=9/0,7512 АҚШ долл (маҳсулот бирлиги учун).
Давлат томонидан нарх тартибланишининг икки хил усули мавжуд, яъни биринчиси бевосита (тўғридан – тўғри) ва иккинчиси билвосита.