Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё – технология институти

Икки асосли ароматик кислоталар. Икки асосли ароматик кислоталар юқорида эслатиб ўтганимиздек учта изомер кўринишида мавжуд бўлади:
1

. Фтал, изофтал ва терефтал кислоталарни бензолнинг тегишли гамогларини оксидлаш орқали олинади:
2

. Фтал кислота саноатда нафталини оксидлаб олинади:
3

. Терефтал кислота фтал кислотанинг калийли тузини изомерлаб олинади. Реакция СО₂ муҳитида 400⁰С да ёки кадмий фталат иштирокида боради. Терефтал кислотани ҳосил бўлиш унуми 95% ташкил қилади:

4. Терефтал кислота яна бензол кислотанинг калийли тузига 300 атм босим остида СО₂ бириктириб олинади.

Физик ва кимёвий хоссалари. Икки асосли кислоталар юқори ҳароратда суюқланадиган, сувда кам эридиган моддалардир.
Ф

тал кислота осон ангидрид ва бошқа ёпиқ ҳалқали бирикмалар ҳосил қила олади. Фтал кислотани сирка ангидриди билан қўшиб қиздирилган фтал ангидриди ҳосил бўлади:

Ф

тал ангидриди аммиак билан қўшиб қиздирилганда фтал имидини ҳосил қилади:

Фтал ангидриди глицерин билан полмерланиш реякциясига киришиб глифтални ҳосил қилади. Глифтал лак сифатида ишлатилади.

Фтал кислота ва унинг эфирлари синтетик полимер олишда хом ашё бўлиб хизмат қилади. Фтал кислоталар орасида энг катта аҳамиятга эга бўлгани терефтал кислота ҳисобланади. У суъний тола –лавсан (терилен ёки дахрон) ишлаб чиқаришда ишлатилади.
Л

авсан, яъни полиэтиленгликол терифталат саноатда қуйдаги схема бўйича олинади:


Назорат саволлари

1. 
   Карбон кислоталар деб қандай бирикмаларга айтилади?
   
2. 
   Ацил радикали нима?
   
3. 
   Ёғ кислоталари деб қандай моддаларга айтилади?
   
4. 
   Палмитин ва стеарин кислоталар қаерларда учрайди?
   
5. 
   Қандай бирикмаларга қаттиқ ва суюқ совун дейилади?
   
6. 
   Бензой кислота ва унинг Na ли тузи озиқ-овқат саноатининг, қайси соҳасида ва нима учун ишлатилади?
   
7. 
   Бензоил пероксид озиқ-овқат саноатининг қайси соҳасида ишлатилади? У қандай ҳусусиятга эга?
   
8. 
   Фенил сирка кислота қаерларда ишлатилади?
   
9. 
   Нима сабабли галогенли карбон кислоталар кучлироқ кислота ҳисобланади?
   
10. 
    Карбон кислота ангидридлари деб қандай моддаларга айтилади?
    
11. 
    Ёғ ва мойлар нима учун тахирланади?
    
12. 
    Қандай мумлар саноат аҳамиятига эга?
    
13. 
    Тўйинмаган кислоталар тўйинган кислоталардан нимаси билан фарқ қилади?
    
14. 
    Акрил кислота ва унинг қўлланилиши ҳақида нималарни биласиз?
    
15. 
    Тўйинмаган кислоталар ҳосилаларидан олинадиган қайси полимер маҳсулотларни биласиз?
    
16. 
    Фумар ва малеин кислоталардан қайси бири ва нима учун табиатда учрамайди?
    
17. 
    Адипин кислота саноатда қайси мақсадда ишлатилади?
    
18. 
    Малон кислота эфирлари асосида қандай моддалар синтез қилиниши мумкин?
    
19. 
    Фтал ангидриди саноатда қайси мақсадда ишлатилади?
    
20. 
    Тўйинмаган кислоталар тўйинган кислоталардан нимаси билан фарқ қилади?
    
21. 
    Акрил кислота ва унинг қўлланилиши ҳақида нималарни биласиз?
    
22. 
    Тўйинмаган кислоталар ҳосилаларидан олинадиган қайси полимер маҳсулотларни биласиз?
    
23. 
    Тўйинмаган кислоталарнинг қайси табиий бирикмалари бор?
    
24. 
    Икки асосли карбон кислоталар бир асослиларидан қайси хоссалари билан фарқланади?
    
25. 
    Дикарбоксиллаш реакцияси нима? Мисоллар келтиринг.
    
26. 
    Фумар ва малеин кислоталардан қайси бири ва нима учун табиатда учрамайди?
    
27. 
    Адипин кислота саноатда қайси мақсадда ишлатилади?
    
28. 
    Малон кислота эфирлари асосида қандай моддалар синтез қилиниши мумкин?
    
29. 
    Малеин ангидриди асосидаги Дильс-Альдер реакцияси моҳияти нимада?
    
30. 
    Фтал ангидриди саноатда қайси мақсадда ишлатилади?