Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Тошкент Архитектура қурилиш институти

Ўзбекистон Республикаси бўйича зарарли моддалар чиқиндилари динамикаси (1999-2004 йиллар), (минг. тонна)

Чиқинди манбалар	Йил
	1999	2000	2001	2002	2003	2004
Станционар манбалар	776.9	755.5	711.8	729.4	672.6	646.5
Харакатланувчи манбалар	1 520.0	1 593.0	1 583.5	1 453.0	1 348.6	1 310.9
Жами	2 296.9	2 348.5	2 250.3	2 182.4	2 021.1	1 957.4

Маълумотлар таҳлили шуни кўрсатади-ки, 1999 йилда атмосферага чиқарилган чиқиндиларнинг умумий хажми 2.296.900 т ни ташкил қилди, улардан 776.900 т (тахминан 34%) ни станционар манбалар чиқиндилари ташкил қилди. 1999 йилдан 2004 йилгача бўлган даврда атмосферага чиқарилган чиқиндиларнинг умумий ҳажми 1 957 400 тоннагача ёки 14.8% га камайди. Бу асосан, саноат ва энергетика секторларига ишлаб-чиқаришнинг пасайиши, шунингдек ҳавони муҳофазаловчи тадбирларнинг бажарилиши билан тушунтирилади. Шуни таъкидлаш лозим-ки, 2004 йилда станционар манбалардан зарарли моддалар чиқиндилари қисми (33.0 %) 1999 йилдагидек эди (33.8%).

Умуман, 1991 йилдан бошлаб, атмосфера ҳавосини ифлослантириш тенденциясига эга. Зарарли моддалар чиқиндиларининг умумий миқдори ингредиентлари бўйича 2004 йилда 2000 йилдаги билан таққослаганда, бир хил чегарада тебранади ва қуйидагича тақсимланади: углерод оксиди учун 50.3% га қарши 50.9%; углеводородлар 15.2 % га қарши 14.5%; диоксид олтингугурт – 16%; азот ишқори – 8.5% га қарши 8.9%, қаттиқ жисмлар – 6.6% га қарши 6.1%;бошқалар 3.4% га қарши 3.6% га мос равишда.

Бу давр мобайнида станционар манбалар чиқиндилари орасида диоксид сера (41.2%); углеводородлар (21.9%); қаттиқ жисмлар (16.5%); азот оксидлари (9.1%) каби моддалар мавжуд. Диоксид сера, азот оксидлари ва қаттиқ жисмлар чиқиндиларнинг асосий манбалари бу иссиқлик электр станциялари (ИЭС), туман иссиқхоналаридир. Металлургия саноати диоксид сераси, фторли водород, оғир металлар; нефт ва газ саноати корхоналари – углеводородлар; қаттиқ жисмлар ва чанг қурилиш соҳаси корхоналари чиқиндиларидир. Махсус зарарли моддалар: аммиак, фенол, формальдегид кабиларни кимё саноати корхоналари ажратиб чиқаради.
2004 йилда харакатланувчи манбалар чиқиндилари 1310.9 минг тоннани, ёки атмосферага чиқарилган зарарли моддалар чиқиндилари умумий хажмининг 67% ини ташкил қилади. Уларнинг асосий қисми Тошкент, Самарқанд, Бухоро, Фарғона шахарларига тўғри келган, бу ерларда 80% ни харакатланувчи манбалар чиқиндилари ташкил қилади. 1996-2000 йиллар даврида зарарли моддалар чиқиндиларининг сезиларли ошиши кузатилди (1316 дан 1593 минг т.), бу шахсий автомобил транспорти сонининг ўсиши билан боғлиқ. 2001 йилдан бошлаб, автотранспорт чиқиндилари ўртача 3-5% га камайган. Харакатланувчи манбалар чиқиндиларида углерод оксиди (70.4%), углеводородлар (13.2%) ва азот оксидлари (8.2%) кўпроқ (2-жадвал).