Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети туризм асослари

11. 1. Туристик маҳсулотлар ҳақида тушунча
Туристик маҳсулот (турист учун маҳсулот) - туризм жараёнида туристнинг эҳтиёжини қондириш учун камида иккита туристик хизматлар (ишлар, товарлар)дан ташкил топган хизматлар мажмуасидир. Туристик маҳсулот (турпакет) барча кўрсатилган хизматлар ва ҳаражатларни ўз ичига олган нарх бўйича таклиф этилади, унинг истеъмол хусусиятлари эса шартнома шартларида кўрсатилади. Агар туристик хизматлар кўрсатиш жараёнини кузатадиган бўлсак, унда туризм ташкилотчилари айнан хизмат кўрсатиш билан шуғулланмайдилар, балки улар туристларнинг эхтиёжларига қараб туристик хизматларни фақат жамлайдилар ва уларнинг комбинацияларини тузадилар, банд қиладилар, бунинг звазига ўз фоизларини оладилар. Шундай қилиб, туризм ташкилотчилари туристлар ва хизмат кўрсатувчилар ўртасида воситачилик вазифасини ўтайдилар. Туризм ташкилотчилари нима билан савдо қиладилар ва туристик йўлланма ёки ваучерни ҳарид қилган турист бевосита нимага эга бўлади?, - деган савол туғилади. Агар ушбу жараённи диққат билан ўрганилса, унда турист ушбу йўлланма ёки ҳужжатнинг бошқа тури эвазига келажакда туристик хизматдан (ўрнатилган муддатда) фойдаланиш хуқуқига эга бўлади.
Бу ҳолда туристик маҳсулотнинг янги таърифи пайдо бўлади: туристик маҳсулот - турга бўлган ҳуқуқдир. Жараённинг табиийлиги бўйича бахслашиб бўлмайди, гарчи бундай таъриф бошқа жараёнларни, хусусан сертификациялашни боши берк кўчага олиб келади. Қонун бўйича туристик маҳсулот сертификацияланиши лозим. Ҳуқуқни сертификациялашга ҳали ҳеч ким ўрганмаган, зеро туристнинг турга бўлган ҳуҳуқи - унинг истак - хоҳиши маъносида - турга борадими ёки бормайдими, пакетдан тўлалигича ёки бир қисмидан фойдаланадими, рад этадими, сотадими ва ҳоказо.
Албатта, баъзи транспортчилар бу фикрга ҳали етиб келишганича йўқ. Балки шуниси тўғридир, чунки ҳуқуқнинг барча қонун - қоидалари бўйича - чипта йўловчи ва уни ташувчи ўртасидаги шартноманинг мажудлигини тасдиқловчи ҳужжат бўлиб, ундан (чипта ва шартномадан) йўлга чиқиш ҳуқуқи келиб чиқади. Туристик маҳсулотга турга бўлган мавжуд ҳуқуқни бериш унинг мазмунини торайтиради ва унинг табиий ва ҳуқуқий табиатига зиддир.
Шундай қилиб, «туристик маҳсулот турга бўлган хуқуқ» ўзининг ички табиати бўйича тор маъно касб этади, чунки уни ташкил этувчи мураккаб пакетдаги муносабатларнинг фақат озгина қисмини таърифлайди. Бироқ Рим ҳуқуқшунослиги манбаларида қоида мавжуд - қонун ёмон, лекин у қонун. Қонунни ҳурматлаш ва унга риоя қилиш керак ва шу сабабли расмий жиҳатдан туристик маҳсулот - турга бўлган ҳуқуқдир. Ўзининг жисмоний моҳияти бўйича хизматлар, ишлар ва товарлар ва сертификациялаш, яъни сифат муносиблигини баҳолаш мажмуасига ҳуқуқ эмас, балки аниқ хизматлар, ишлар ва товарлар лозимдир.
Тур - бу аниқ тавсифлар, географик йўналиш ва маълум вақт оралиғида уни ўтиш тартиби, хизматлар кўрсатиш муддати таркиби ва сифати, туризм ташкилотчиси томонидан мақсадга йўналтирилтан ва тартибга солинган керакли ва етарли туристик хизматлар, ишлар, товарлар, туристик маҳсулотларнинг тўплами бўлиб, улар энг камида туристик маҳсулотнинг иккита турли таркиби (масалан, жойлаштириш ва ташиш)ни ўз ичига олган бўлади.