Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

Хатоликнинг мутлақ (абсолют) катталиги.
Мутлақ хатоликнинг 
ҳажми бошқа омилларнинг қандай бўлишидан қатъий назар доимо муҳим 
бўлади. Мисол учун, 10 млн. сўм миқдоридаги хатолик корхонанинг ҳажми, 
хусусиятидан қатъий назар доимо муҳим.
Хатоликнинг нисбий катталиги
. Бу баҳолаш эҳтимолий хатоликнинг 
бирор асос кўрсаткичга нисбатан солиштирилишини ва шунинг асосида 
хатоликнинг муҳим ёки муҳим эмаслигини аниқлашни назарда тутади. Аммо, 
бу вазиятда шу асос кўрсаткични белгилаб олиш мураккаб масала 
ҳисобланади.
Мисол учун, молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда 100.000 
сўмлик хато муҳим бўлгани ҳолда, баланс ҳисоботи учун муҳим бўлмаслиги 
мумкин. Ҳисоботнинг ўзида ҳам, бу сумма унинг қайсидир элементи учун 
муҳим, бошқаси учун эса ундай бўлмаслиги мумкин. Аммо, молиявий 

---

85 
ҳисоботлар ўзаро боғлиқ бўлганлиги сабабли, аудитор шу ҳисоботларнинг 
ҳар бири учун умумий муҳим бўлган суммани топиши мақсадга мувофиқ. 
Молиявий ҳисобот
элементининг моҳияти. Бу омил муҳимликни 
белгилашда катта аҳамиятга эга. Баланс ҳисоботидаги ликвид активлар (пул 
ва пул эквивалентлари) счётлари бўйича хатолик бошқа узоқ муддатли 
активлар счётларидаги хатоликларга нисбатан муҳим ҳисобланади. Бунга 
сабаб бу счётларнинг мутлақ ёки нисбий катталигида эмас, балки бу 
счётларга нисбатан ноқонуний операцияларни амалга ошириш эҳтимоли 
юқорилигидадир.
Кумулятив
(йиғилиб борувчи) таъсир. Аудитор муҳим бўлмаган 
хатоликларни эътибордан четда қолдираётганда шуни инобатга олиши 
керакки, бу аҳамиятсиз хатоликлар йиғилганда ҳосил бўладиган сумма 
умумий молиявий ҳисоботга нисбатан муҳим (аҳамиятли) бўлиши мумкин. 
Мисол учун, баланс ҳисоботининг 100.000 сўмлик хатога эга бўлган 10 та 
элементини аҳамиятсиз деб ҳисобласак, кейин бу аҳамиятсиз суммаларни 
қўшсак, 1.000.000 сўм ҳосил бўлади. Бу кўрсаткич эса молиявий 
ҳисоботларга нисбатан муҳим бўлиши мумкин.
Аудитда муҳимликни белгилашнинг қуйидаги икки услубияти мавжуд: