Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Транспорт сатхи
(ОТЎБЭМнинг 4-нчи сатхи) – қуйида жойлашган 
сатхлар ресурсларидан самарали фойдаланган холда сеанс сатхининг 
мантиқий объектлари орасида хабарларни кодга боғлиқ бўлмаган холда ва 
ишончли 
алмашиниш 
бўйича 
хизматларни 
таъминлайдиган 
очиқ 
тизимларнинг ўзаро алоқа сатхи. 
Транспорт сатхига хабарларни алоқа тармоғи бўйича узатишга яроқли 
бўлган кўринишга тайѐрлаш масаласи юклатилади, яъни транспорт сатхи 
юқори сатхларни алоқа тармоғи хусусиятларини хисобга олишдан озод 
қилади. Транспорт сатхида юқори сатхдан (сеанс сатхидан) тушган хабарлар 
пакетлар кўринишида узатилади.
Транспорт сатхига хабарларни тармоқ сатхига узатишга тайѐрлашдан 
ташқари, аниқликни ошириш функцияси, шунингдек бир қатор қўшимча 
процедуралар юклатилади:
- хабарлар блокини узатишда имтиѐзларни (нормал, зудлик билан) 
тақдим этиш; 
- узатилган хабарлар блоки хақида тасдиқномалар узатиш; 
- тармоқда берк холат вазиятларида блокларни тугатиш; 
- турли параметрлар (хабарни узатувчидан адресатгача ўтиш ўртача 
вақти, тармоқ унумдорлиги, хатоликлар эхтимоллиги ва бир қатор бошқа 
параметрлар) бўйича хизмат кўрсатиш сифатини назоратлаш. 
Транспорт сатхи, тармоқни бошқарадиган маълумотлар пакети ундан 
қуйида бўлинмас бирлик ахборот бўлиб қоладиган чегарадир. Транспорт 
сатхидан юқорида ахборот бирлиги сифатида фақат хабарлар қаралади. 
Транспорт протоколлари тармоқ абонентлари орасида ахборот алмашишни 
таъминлайди, қуйи сатх протколлари тармоқ айрим участкаларида 

---

30 
хабарларни етказишга жавобгардирлар.
2.4-расм. Алоқа тармоғини тавсифлаш модели 
ОТЎБЭМнинг қуйи сатхларига тармоқ, канал ва физик сатхлар киради.
Тармоқ сатхи
(ОТЎБЭМнинг 3-нчи сатхи) – телекоммуникация 
тармоқлари орқали абонент қурилмалари уланиши учун каналлар ташкил 
қилинишини таъминлайдиган сатхдир. 
Тармоқ сатхи, тармоқ бўйича хабарларни узатиш маршрутини, тармоқ 
узелларида коммутацияни танлашга, маршрутизация процедураси етарли 
даражада самарали бўлмасдан амалга оширилиш натижасида тармоқ ортиқча 
юкланишига йўл қўймасликка, чақирилаѐтган абонент рақамини узатишга, 
коммутацияланган уланишларни ўрнатиш ва узишга мўлжалланган. Бошқача 
қилиб айтганда, тармоқ сатхи бутун телекоммуникация тармоқлари орқали 

---

31 
ахборот узатувчи-тизим ва ахборот қабул қилувчи манзилгох-тизим орасида 
йўл ―ѐтқизади‖, яъни хабарлар маршрутизациясини таъминлайди. 
Маршрутизациялаш – чақириқ ѐки хабар манзилга етиши учун 
телекоммуникация тармоғида йўлни аниқлаш жараѐнидир. 
Маршрутизациялаш тақсимланган жараѐн бўлиб, алоқа тармоғининг 
хамма коммутация узеллари томонидан бажарилади. Бунинг учун ҳар бир 
узел абонентдан корреспондентга юборилиши зарур чақириқ ѐки хабар учун 
виртуал канални, ѐки узатиш каналини аниқлайди, шу билан алоқа тармоғида 
узатиш йўли яратилади. 
Каналлар коммутациясида телекоммуникация тармоғи орқали маршрут 
хосил қилиш фақат абонент тизимларининг ўзаро боғланиш сеанси 
бошланиши вақтида амалга оширилади. Бу мақсадда фойдаланувчи – алоқа 
ўрнатш инициатори – тармоқ орқали чақириқ юборади. Чақириқ коммутация 
узеллари орқали ўтади, уларнинг ҳар бири маршрутлаш жараѐнига таъсир 
кўрсатади. Натижада фойдаланувчиларнинг хабар узатиш вақтига иккита 
ўзаро боғланувчиларни улаган каналлар кетма-кетлиги яратилади. Бу холда 
хабарлар узатилиши шундай амалга ошириладики, узатувчи ва қабул 
қилувчи, хабарлар ўтаѐтган коммутация узелларини ―кўришмайди‖. 
Пакетлар коммутациясида бир нечта пакетлардан иборат хабарлар, 
одатда бир нечта йўл билан узатилади. Бунинг учун пакетларни алоқа 
тармоғининг коммутация узеллари ва алоқа линиялари бўйича 
ҳаракатланиши учун тармоқ сатхи пакетларга мос хизмат ахборотларини 
қўшади.