Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Тақдимот сатхи
(маълумотларни тақдим этиш сатхи, ОТЎБЭМнинг 
6-нчи сатхи) – амалий сатхдаги мантиқий объектлар орасида хабарларни 
алмашиниш, ўзгартириш ва хабарларни керакли форматда тақдим этиш 
бўйича хизматларни таъминлайдиган очиқ тизимларнинг ўзаро алоқа сатхи. 
Тақдимот сатхи ўзаро боғланиш нуқтаи назаридан энг содда сатхдир. 
Унинг функцияси абонент (ШЭХМ фойдаланувчиси) хабарларини амалий 
сатхда қўлланадиган шаклдан, нисбатан қуйи сатхларда қўлланадиган, 
узатиш учун қулай шаклга ўзгартиришдир, яъни хабарлар синтаксиси амалга 
оширилади. Умумий холда ҳар бир амалий жараѐн хабарларни тақдим этиш 
ўзининг шакллари билан фойдаланиши мумкин, шунинг учун тақдимот сатхи 
хабарларни тақдим этиш шаклларида танловчанликка эга бўлиши лозим. Бу 
эса ўз навбатида тақдимот сатхига хабарлар форматини идентификациясини 
киритишни талаб қилади. 
Тақдимот сатхининг функцияларига қуйидагилар киради; 
- амалий жараѐнлар ва уларнинг портларин адресациялаш; 
- хабарларни қисиш ва кенгайтириш; 
- агар хабарлар аппаратура усулида эмас, дастурий усулда амалга 
оширилса, уларни шифрлаш ва шифрни очиш (расшифровка).
Тақдимот сатхи мантиқий объектларининг ўзаро боғланиши, амалий 
сатхга ўхшаш, қуйи турган, сеанс сатхи ѐрдамида ташкил қилинади. 
Шундай қилиб, тақдимот сатхидан юқорида хабар аниқ мазмуний 
шаклга эга, қуйида эса у моделнинг очиқ тизимлар элементлари бўйича 
узатиш учун фақат қулай шаклга келтириш нуқтаи назаридан қаралади ва 

---

29 
унинг мазмуний қиймати қайта ишлашга таъсир этмайди. 
Сеанс сатхи
(ОТЎБЭМнинг 5-нчи сатхи) – маълумотларни тақдим этиш 
сатхининг мантиқий объектлари орасида ўзаро боғланишни ташкил этиш ва 
синхронизациялаш бўйича хизматларни таъминлайдиган очиқ тизимларнинг 
ўзаро алоқа сатхи. 
Сеанс сатхининг бош вазифаси абонент қурилмалари (терминаллари) 
орасида диалог ташкил этишдир, яъни фақат алоқа сеанси вақтида мавжуд 
мантиқий каналлар бўйича алоқа сеансини ташкил этиш ва хабарлар 
алмашинишини бошқаришдир. 
Мантиқий каналлар бўйича алоқа сеанслари бир ѐки икки томонлама бўлиши 
мумкин. Бу маънода симплекс, яримдуплекс ва дуплекс алоқа тўғрисида 
гапириш мумкин. 
Мантиқий каналларни ташкил этиш умумий холда қуйидагиларни 
талаб қилади: 
- алоқа сеансини идентификациялаш;
- алоқа сеансини инициализациялаш;
- узатилаѐтган хабарлар чегараларини идентификациялаш;
- тўхтаб қолиш вазиятлари пайдо бўлганда сеанси узиш ва қайта 
тиклаш;
- алоқа сеансини тугатиш.