Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети 5230600 «Молия ва молиявий технологиялар»

38.Капитал, фондлар ва молиявий натижалар ҳисоби Молиявий натижалар тахлилида даромад ва ҳаражатларнинг узаро фарқланишидаги холатга бахо берилади. Молиявий натижалар фойда ва зарарларнинг шаклланиш каторлари буйича узгаришлари урганилади. Фойда ва зарарларнинг омилли тахлили олиб борилади. Корхонада молиявий натижавийликни яхшилаш юзасидан ички имкониятларнинг мавжудлиги ва уларни йулга куйишнинг чора ва тадбирлари белгиланади. Корхонанинг фойдалилик даражаасини ҳарактерловчи рентабеллик курсаткичи ва унинг омилли тахлили утказилади. Тахлил молиявий натижалар туғрисидаги хисоботни ууиш, вертикал тахлил, горизонтал тахлил, трендли тахлил ва курсаткичларни аниқлаш усулларида олиб борилади. Молиявий натижалар туғрисидаги хисоботни ууишда унинг сатрлар буйича курсаткичлар тартибланишига, молиявий натижавийликни ҳарактерловчи умумий каторларнинг қиймат ифодаси, хисобот даври ва утган йилнинг шу даври буйича маълумотларга умумий изох берилади
39.Асосий воситаларнинг табиати: асосий воситалар таннархи ҳисоби Асосий воситаларни қайта тиклаш ва қайта ишлаб чиқариш мақсадида уларнинг ҳар ойдаги эскирган қиймати маҳсулот, бажарилган иш ва хизматларнинг тан­нархига қўшиб борилади. Ушбу ишлаб чиқарилаётган маҳсулот, иш ва хизматларнинг таннархига қўшиладиган асосий воситаларнинг эскириш суммаси тўла қайта тиклашга белгиланган амортизация ажратмаларининг ўрнатилган меъёрларига асосан ҳисобланади. Бу меъёрлар асо­сий воситалрнинг баланс қийматига нисбатан бир йиллик фоизлар ҳисобида белгиланади ва давлат то­монидан ягона тартибда тасдиқланади. ўрнатилган меъёрлар барча субъектлар учун ягона ва мажбурий бўлиб ҳисобланади. Амортизация ажратмаларининг меъёр­лари асосий воситаларнинг гуруҳлари ва турларига белгила­надиган умумий меъёрлардан иборат.
40.Меҳнатга ҳақ тўлашнинг тизимлари ҳамда уларни ҳужжатлаштириш. Ҳар бир ходимнинг меҳнат даромадлари, корхона фаолиятининг пировард натижасини ҳисобга олган ҳолда, унинг қўшган ҳиссаси билан аниқланади, солиқ билан тартибга солинади ва максимал миқдори чекланмайди. Лекин ходимларнинг минимал иш ҳақи миқдори бор ва у қонунчилик билан белгиланади.
Меҳнат муносабатларини, шу жумладан ходимлар меҳнатига ҳақ тўлашни юридик асосини меҳнат тўёрисидаги қонуний ҳужжатлар, корхоналарнинг жамоат шартномалари ва бошқа муайян меъёрий ҳужжатлар ташкил этади (Ўз Р Меҳнат кодексининг 1-моддаси).
Даромадларни индексация қилиш ва пулнинг қадрсизланиши билан боёлиқ бўлган аҳоли зарарларини қоплаш ижтимоий кафолатдаги янгилик бўлиб ҳисобланади. Аҳолини ижтимоий ҳимоялаш ва қўллаб - қувватлашда ижтимоий суёурта, пенсия фонди, бандлик фонди ва бошқа давлат бюджетидан ташқари фондлари алоҳида ўрин эгаллайди. Уларнинг ташкил этилиши тегишли қонуний ҳужжатлар билан тартибга солинади. Барча бюджетдан ташқари фондлар махсус мақсадли ажратмалар ва бошқа манбалар ҳисобидан ташкил этилиб, давлат бюджетидан ажралган ҳолда фаолият кўрсатади ва муҳим ижтимоий тадбирлар ва режаларни молиялаштиришда фойдаланилади.
Меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича ҳисоб-китобларни бухгалтерия ҳисоби 6710 «Меҳнат ҳақи бўйича ходим билан ҳисоблашишлар» пассив счетида юритилади. Меҳнат ва унга ҳақ тўлаш ҳисоби корхонанинг ҳисоб тизимида марказий ўринлардан бирини эгаллайди ва у меҳнатнинг сон ва сифати, истеъмолга йўналтириладиган маблаёлардан фойдаланиш устидан тезкор назоратни таъминлашга қаратилган.
41.Харажатлар ҳақида тушунча. Харажат - бу моддий ресурсларни сотиб олишга қилинган сарфлар бўлиб‚ даромадлар ва харажатлар концепциясига кўра‚ ўша даврнинг ўзида даромад келтириши керак.
Харажатларнинг тўғри ҳисобга олинишини таъминлаш, маҳсулот ишлаб чиқариш таннархини аниқ ҳисоблаш мақсадида харажатларни мезонлари бўйича туркумлаштириш илмий ва амалий жиҳатдан му-каммал ва аниқ бўлади.
Харажатларни ҳисобга олишнинг асосий вазифаларига қуйи-дагилар киради:
иқтисодий натижаларини ҳисобга олган ҳолда бошқарув қарор-ларини қабул қилиш учун субъект маъмуриятини зарур маълумотлар билан таъминлаш; четга чиқишларни аниқлаш мақсадида ҳақиқатда сарфланган харажатларни кузатиш ва назорат ўрнатиш, уларни меъёрий ва режадаги ҳажми билан таққослаш, келгусидаги иқтисодий страте-гиясини шакллантириш;
- баҳолаш ва молиявий натижаларни ҳисоблаш учун ишлаб чи-қарилган тайёр маҳсулотларнинг таннархини ҳисоблаш;
- субъектнинг таркибий бўлинмалари ишлаб чиқариш фаолия-тининг иқтисодий натижаларини аниқлаш ва баҳолаш;
- узоқ муддатли хусусиятга эга бўлган ишлаб чиқариш техноло-гияларининг қопланиши, бозорларда сотилаётган маҳсулотларнинг турлари бўйича рентабеллик даражаси, уларга қўйилган капиталлар-нинг самарадорлиги ва фаолияти бўйича бошқарув ҳисоби маълумот-ларини бир тизимга келтириш.
Ишлаб чиқариш харажатлари маҳсулотни тайёрлаш учун мод-дийлаштирилган меҳнат сарфларининг пул шаклидага ифодасидир. Ишлаб чиқариш харажатларини тўғри режалаштириш ва ҳисобга олиш мақсадида улар маълум тартибда туркумларга ажратилади: