Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети агрокимё ватупроқшунослик кафедраси

Ғўза ва бошқа қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлигини
бонитет кўрсаткичлари асосида аниқлаш.

Тупроқларни бонитировкалаш – тупроқ унумдорлигини белгиловчи хусусиятларга қараб ерни сифат жаҳатдан аниқ баҳолаш усулларидан бири. Уни унумдорлиги бўйича баҳолаш (бонитировка қилиш), яъни ернинг энг муҳим агрономик хусусиятларига кўра унга балл билан баҳо қўйиш бўлиб, бу давлат кадастрида муҳим ўрин тутади. Тупроқни унумдорлик бўйича баҳолаш - агротехникани ва деҳқончиликни жадаллаштиришнинг ўртача даражасини ҳисобга олган ҳолда бажарилади. Унумдорлик бўйича баҳолаш муайян ердаги қишлоқ хўжалик экинларининг талаблари ҳисобга олинган ҳолда ўтказилади. Ўзбекистоннинг суғорила-диган ерлари шароитида ғўзанинг талаблари ҳисобга олингани назар - эътиборда тутилади. Ғўзанининг талаблари ҳисобга олинган ҳолда аниқланган унумдорлик кўрсаткичлари (бонитетлари) пахта комплексига кирувчи бошқа ҳамма экинлар экиладиган суғориладиган ерларни баҳолаш учун ярайверади. Ерларни баҳолашда тупроқнинг асосий хусусиятлари ва табиий шароитлари, генетик белгилари, ҳарорат ресурслари таъминланганлиги, механик таркиби, тупроқ ҳосил қиладиган жинслар генезиси, тупроқ қатламининг сув ўтказувчанлиги, шўрланиш даражаси, эрозияга учрагани, сертошлиги, гипслашгани ва ҳоказолар ҳисобга олинади ва бу хусусиятлар хўжаликларнинг тупроқ хариталарида ўз аксини топган. Кенг маънода бонитировкани тупроқларнинг унумдорлиги бўйича классификациялаш деб ҳисоблаш мумкин. Баҳолаш 100 балли шкала бўйича ўтказилади. Энг яхши хусусиятларга эга бўлган ва энг юқори унум берадиган тупроқларга 100 балл қўйилади.

Тупроқ унумдорлиги бўйича классификациялаш.

Класслар	Номи	Бонитет балли
Х	Энг яхши	91-100
IХ	Энг яхши	81-90
VIII	Яхши	71-80
VII	Яхши	61-70
VI	Ўртача	51-60
V	Ўртача	41-50
IV	Ўртачадан паст	31-40
III	Ўртачадан паст	21-30
II	Ёмон ерлар	11-20
I	Ёмон ерлар	0-10

Ғўза ва бошқа қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлигини тупроқ бонитет балли асосида ҳисоблашда тупроқнинг бонитет баллини ҳар бир экин учун балл баҳосига кўпайтириш керак. (м-н, 41б х 0,4 (ғўза учун) қ 16,4ц/га) ва шу йўл билан ҳосил режаси аниқланади.

Тупроқ бонитировкаси баллари ерларни баҳолашда, ягона ер солиғини аниқлашда ҳисобга олинади. Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятлар бўйича қишлоқ хўжалиги экинзорларига ягона ер солиғининг муваққат базавий ставкалари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 500-сонли қарорига мувофиқ қуйидаги жадвалга асосан тасдиқланган:

Туманлар ва шаҳарлар бўйича суғориладиган ерларга ягона ер солиғининг муваққат базавий ставкалари Тошкент вилояти бўйича қуйидаги жадвалга асосан тасдиқланган:

Ягона ер солиғининг муваққат базавий ставкаларига тупроқ унумдорлигига боғлиқ равишда тузатиш коэффициентлари қуйи-даги жадвал асосида тасдиқланган.

539-сонли 26.12.1998.қарорга асосан ягона ер солиғи бир йилда икки марта тўланади: ҳисобот йилининг 1 июлигача – солиқ йиллик сўммасининг камида 30%, 1 декабргача – солиқнинг қолган сўммасини тўлайдилар. Ўрмончилик, балиқчилик, овчилик хўжаликларига, илмий-тадқиқот ташкилотлари ва илмий муассасаларнинг тажриба, экспериментал ва ўқув-тажриба хўжалик-ларига, мустақил юридик шахслар ҳисобланмаган ёрдамчи қиш-лоқ хўжаликларига, "Деҳқон хўжалиги тўғрисида"ги Ўзбекистон Республикаси қонуни билан назарда тутилган солиқ солиш шартлари сақланиб қоладиган деҳқон хўжаликларига ягона ер солиғи тадбиқ этилмайди.

Суғориладиган ерларнинг бир гектари пуллик баҳосини ҳисоблаганда тупроқ бонитетининг Ўртача баҳоси назарда тутилади ҳамда асосий қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлигининг кадастр ҳисоби, ялпи маҳсулот қийматини асосий экинннинг умумий экин майдонига нисбатан экилиш ҳажми ва қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг сотиб олиш нархига боғлиқ тузатиш коэффициенти билан биргаликда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришининг тупроқ бонитети балига боғлиқ ҳолда Ўзгарадиган даромад меъёри ҳисобга олинади.