Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент Давлат техника университети Р. Ф. Мингазов, Х. C исахўжаев, Р. К. Чембаев

2.6. Ёқилғининг кули

Ҳамма қаттиқ ёқилғилар ёнганда уларнинг минерал қисми кулга айланади. Кул ички ва ташқи бўлиши мумкин. Ички кул - бу кўмир ҳосил килувчи ўсимликлар таркибидаги минерал тузлар ва кўмир ҳосил бўлиши даврида ташқаридан кўшилган минераллар ҳисобига ҳосил бўлади. Ташқи минерал қўшимчалар ёқилғи таркибига уни қазиб олиш даврида қўшилади ва улар силикатлар, сульфатлар, карбонатлар ва бошқа бирикмалардан ташкил топади.

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ

1. 
   Ёқилғи турларини санаб беринг.
   
2. 
   Қаттиқ ва суюқ ёқилғиларнинг кимёвий таркиби нималардан иборат?
   
3. 
   Газсимон ёқилғининг кимёвий таркиби нималардан иборат?
   
4. 
   Қаттиқ ёқилғининг учувчан моддалари қандай бўлади?
   
5. 
   Шартли ёқилғининг ёниш иссиқлиги деганда нимани тушунасиз?
   
6. 
   Ёқилғининг намлиги нима ва у қандай намликларга бўлинади?
   
7. 
   Ёқилғининг кули деганда нимани тушунасиз?
   

III боб. ҚАТТИҚ ЁҚИЛҒИ ИШЛАТИЛАДИГАН ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАРНИНГ КЎМИР ХЎЖАЛИГИ


3.1. Ёқилғи қабул қилувчи ва узатувчи мосламаларнинг технологик чизмалари

Электр станциялар қаттиқ ёқилғи билан одатда темир йўл ёки сув транспорти ёрдамида таъминланади. Бир минг километрдан ортиқ бўлган масофадан жуда сифатли кўмирни ташиш мумкин. Агар электр станция кўмир конига яқин жойда қурилса (20-30 км гача), ёқилғини лентали ёпиқ конвейерлар ёки осма арқон йўли ёрдамида ташиш мумкин.

Қаттиқ ёқилғи ишлатадиган ҳар бир электр станция ривожланган ёқилғи транспорт хўжалигига эга. Электр станция ҳудудида ёқилғи узатиш жараёнлари механизациялаштирилган бўлади. Ёқилғини қозонларга етказиб бериш марказий пунктдан бошқарилади. Пунктда текшириш ускуналари ва масофавий бошқариш ускуналари ўрнатилган. Ҳар хил қувватли электр станцияларда қаттиқ ёқилғини ўрта соатли сарфи 3.1 жадвалда келтирилган.
Кўриниб турибдики, катта қувватли электр станциялар соатига 1000 тоннадан ортиқ кўмир ишлатади. Катта юк ортадиган (60-125т) вагонлар ёрдамида ёқилғини ташиганда ҳам, электр станцияда бир соатда 15-30 та вагонларни бўшатиш керак. Шу сабабли вагонларни бўшатиш учун вагон ағдарувчилар ишлатилади. Электр станциянинг ёқилғи хўжалигини лойиҳаси тузилганда ёқилғини тури, сифати ва уни етказиб бериш ҳисобга олиниши керак.
Замонавий электр станцияларнинг ёқилғи хўжалиги мажмуасига қабул қилиш ва тушириш мосламаси, ёқилғи омбори, кўмир майдалайдиган мослама, кўмир чангини тайёрлайдиган тегирмонлар, тайёр чангни қозонларнинг ёндиргичларига етказиб берувчи жиҳозлар киради.